۹ فروردین ۱۴۰۳ - 2024 28 Mar
#
#
اخبار اقتصادی بورس

مدل توسعه‌ای ژاپن و امارات و خیز اقتصادی بدون پول

مدل توسعه‌ای ژاپن و امارات و خیز اقتصادی بدون پول
کد: 12476   تاریخ انتشار :۹ آذر ۱۳۹۴ ساعت ۱۴:۵۰

خیز اقتصادی بدون پول چگونه میسر است؟ نتایج یک پژوهش در بررسی مدل توسعه ای دو کشور ژاپن و امارات نشان می دهد پول خرج کردن هیچ توسعه ای را به بار نمی آورد و برعکس، بدون پول اما با تصمیم درست، می توان توسعه داشت. در دنیای امروز منبع محدود، پول نیست، بلکه عقلانیت و خلاقیت است که عامل محدودکننده برای برخی و عامل پیشرفت برای سایرین شده است. در این پژوهش، رویکردهای کاملا متفاوت دو کشور ژاپن و امارات به عنوان کشورهایی که پیشرفت چشمگیر اقتصادی داشته اند، بررسی شده است.  با نزدیک شدن به زمان لغو تحریم ها علیه ایران و آزاد شدن منابع ارزی، امیدهای فراوانی به رونق در فضای اقتصادی کشور پدید آمده است. صاحبان سرمایه و کسب وکار به تکاپو افتاده تا قوه آینده پژوهی خود را براساس آنچه در چنته تجربه و دانش خود دارند به کار گیرند تا دورخیزی مناسب برای جهش در فضای جدید داشته باشند. علاوه بر آنان تیم اقتصادی دولت نیز هوشمندی خود را به کار گرفته تا طراحی مناسبی از مدل اقتصاد ایران در رویکردی برد-برد داشته باشد. اقتصاد پساتحریم ایران به اندازه ای پررونق پیش بینی می شود که علاوه بر فعالان کسب وکار داخلی، خارجی ها را هم به هیجان واداشته است. رفت و آمد مقامات بلندپایه، بازرگانان، مشاوران و واسطه های تجاری در روزهای اخیر شواهدی بر این مدعا است. هر کدام از کشورهای اروپایی صاحب سرمایه و تکنولوژی در کنار هیات های طویل تجاری و اقتصادی خود را به تهران رسانده اند تا از بازار تشنه و موقعیت استراتژیک ایران سهمی داشته باشند. نکته ای که نیاز به تعمق و تصمیم گیری دارد، جایگاه و ساختاری است که در فضای اقتصادی آینده برای خود در کنار خارجی ها برمی گزینیم. نمونه های مشابهی از تحول های کلان اقتصادی در سایر کشورهای آسیایی یا کشورهای حوزه خلیج فارس در سال های اخیر دیده می شود. مالزی، امارات متحده عربی، ترکیه، سنگاپور، هنگ کنگ، چین و حتی ژاپن هر کدام نمونه هایی هستند که با توجه به دو عامل توانمندی های موجود داخلی و امکان استفاده از ظرفیت های خارجی مسیری را پیش گرفتند. امین جنتی فر، مسوول اجرایی شبکه بهینه کاوی ایران در یک پژوهش، به بررسی تجربه دو کشور ژاپن و امارات متحده عربی در این خصوص پرداخته است. با نگاه به چگونگی تحول اقتصادی در کشورهای نامبرده، به خوبی می توان تمامی طیف مذکور را مشاهده کرد. بر اساس این پژوهش، دو کشور ژاپن و امارات به عنوان کشورهایی که پیشرفت چشمگیری کردند، اما رویکردهای کاملا متفاوتی را داشتند، مورد بررسی قرار گرفته است.

ژاپن

کشور ژاپن در پایان جنگ جهانی دوم، تمامی متصرفات فراسوی دریاهای خود، از جمله کشور کره را از دست داد. آمریکا در سال ۱۹۴۵ پس از یکسری بمباران سراسری و بالاخره بمباران اتمی هیروشیما، ژاپن را به تسلیم وا داشت. پس از این شکست، ژاپن با بیش از ۱۳میلیون بیکار مواجه بود و کمبود مواد غذایی به شدت احساس می شد. تورم به حدی بود که حقوق افراد، مکفی مخارج جاری نبود و افراد برای سیر کردن شکم خود اقدام به فروش دارایی خود کرده بودند. برای کالاهای ضروری بازار سیاه درست شده بود و قیمت ها ۳۰ تا۶۰ برابر قیمت رسمی دولت بود. درمورد برنج این رقم به ۱۵۰برابر نیز رسیده بود. جنگ برای ژاپن به جز ۸ میلیون کشته و زخمی به بهای ویرانی ۲۵ درصد از دارایی های غیرنظامی و نابودی 5/ 41 درصد از ثروت ملی تمام شد. ژاپن در این سال با وجود این که در طول جنگ جهانی با تمامی قدرت های تکنولوژی جهان جنگیده بود و تمایلی برای برقراری ارتباط مجدد با آنها نداشت، تصمیم به شکوفایی گرفت. این در حالی است که ژاپن بالفطره از ضعف های محیطی و اقلیمی متعددی برخوردار است؛ مانند نبود هیچ راه ارتباطی زمینی، زلزله های فراوان، جمعیت بالا و غیره. آنها با روزی 14ساعت و سالانه بالغ بر 2100 ساعت مفید مشغول به کار شدند و پافشاری شدیدی بر بهره گیری از کالای داخلی داشتند. بعد از جنگ جهانی دوم، کاخ امپراتور را به همان شکل قبلی ساختند و تنها شیشه کم داشتند. از حکومت خواستند اجازه دهد شیشه وارد کنند، اما اجازه داده نشد. آنها اعتقاد داشتند اگر شیشه وارد شود، تلاش برای راه اندازی کارخانه های شیشه سازی کاسته می‏شود.

ژاپنی ها دریافتند که انتقال تکنولوژی بدون نیروی انسانی کارآمد خود به آفت مهارت زدایی از جمعیت بومی می‏انجامد و برای رهایی از این آفت در پی سازگاری انتقال تکنولوژی با توسعه درون زا برآمدند و به جای تقلید، تکنولوژی را بومی کردند و به نوآوری در صنعت نائل شدند. از طرفی عواقب جنگ، اجازه همکاری های علمی و فناوری در مسیر درست و رسمی خود را نمی داد و ژاپنی ها را مجبور به ارسال موقت کارگران برای یادگیری از ابتدایی ترین سطوح به کشورهای صاحب صنعت کرد. این امر موجب شد که به مرور زمان با دانش بومی خود صاحب آن صنایع شدند. جالب توجه است که ژاپن بازسازی شده با داشتن 3/ 0 درصد از خاک کره زمین توانسته ۲۴ درصد از تولید جهانی را به خود اختصاص دهد.

امارات متحده عربی

سرزمینی که امروز به نام «امارات متحده عربی» شناخته می شود، یک قرن پیش، موطن بادیه نشینانی بود که به سختی روزگار می گذراندند. پیش از قحطی 1940، دبی یک روستای کوچک بیش نبود و هیچ امتیازی نسبت به سایر روستاهای اطراف خود نداشت. در دهه 1980 «محمد بن راشد آل مکتوم» نخست وزیر دولت امارات و حاکم دبی تصمیم به انقلاب اقتصادی گرفت و به قول خودش خواست تا بیابان برهوت و خورشید سوزان و شرجی دریا را تبدیل به شهری توریستی کند. شعار او این بود که جذابیت را باید ساخت. و بدین ترتیب، گام های زیربنایی را برداشت، شرکت هواپیمایی امارات را تاسیس کرد، به جذب سرمایه گذاری های خارجی پرداخت، در دادن امتیازات به سرمایه گذاران تلاش کرد و دبی را به بهشت سرمایه گذاران تبدیل کرد. هتل ها یکی پس از دیگری ساخته شدند و آن صحرای برهوت، به زمینی گران قیمت تبدیل شد که تاجران برای متر مترش، با یکدیگر چانه می زدند. تا اینکه امروزه این کشور به نسبت جمعیت و وسعت خود درآمد سالانه بالایی دارد و رفاه قابل توجهی برای ساکنان این شهر دیده می شود. برای سال 2015 پیش بینی شده است که 15میلیون گردشگر به این شهر سفر می کنند. امارات به سمت ذخیره سازی نفت روی آورده و صادرات آن به کمتر از صد هزار بشکه در روز رسیده است. اما نکته قابل توجه درخصوص این شهر توریستی، وجه قالب سرمایه داری و استثمار مدرن توسط کشورهای غربی است. این نکته از دو سو قابل تامل است. اول اینکه در حال حاضر این شهر، محلی برای تجمع پیمانکاران اروپایی و آمریکایی و معماران غربی است. این گروه با طرح های بزرگ برای ساختمان های مجلل، به نیاز اعراب برای داشتن یک شهر لوکس و مدرن پاسخ می دهند.

دوم اینکه اقتصاد امارات کاملا متکی بر نیازهای جهان غرب است. عمده سرمایه گذاری ها در امارات به صورت مشارکتی است. تکنولوژی، دانش مهندسی و توان اجرا آورده خارجی ها است. آنچه بدیهی است اماراتی ها در زمینه دانش مهندسی و توان اجرا حرف زیادی برای گفتن ندارند و از این حیث کاملا وابسته هستند و قدرت چانه زنی زیادی ندارند. در سال 2007-2008 مقارن با بحران اقتصادی امارات، آنها در جذب پروژه های جدید از هیچ گونه انعطافی در مقابل کشورهای غربی فروگذاری نکردند. می توان ادعا کرد که اگر روزی تحریم دامنگیر اماراتی ها شود، ضربه ای سنگین بر آنها وارد خواهد شد. در حقیقت نظام سرمایه داری غرب، با کنار هم قرار دادن دلارهای نفتی و خواسته های اعراب، به چنین پاسخی برای اهداف خود رسیده است.

ایران

مثال هایی که زده شد همگی نشان دهنده جهش هایی رو به جلو و در نهایت رسیدن به موفقیت عظیم بوده است. نقطه مشترک میان آنها هم حاکی از شرایطی نامطلوب است که تا پیش از این تحولات، سپری می کردند. اما هر کدام درک درستی از شرایط موجودشان پیدا کرده و بر مبنای آن برنامه ریزی کرده اند. لازمه جهش در توسعه، داشتن چشم اندازی بلندپروازانه، همچنین استفاده از ابزارهای استاندارد برای توسعه است. بنابراین باید درک درستی از خود در عرصه های گوناگون اقتصادی پیدا کنیم. برای این کار لازم است علاوه بر استانداردها، پارامترهای مناسبی را در صنعت و اقتصاد و سایر حوزه هایی که در چشم انداز خود قرار دادیم تعریف کنیم و با ابزارهایی مناسب، وضعیت موجود را بسنجیم. بهترین راه قضاوت دقیق و منصفانه در مورد جایگاه خود در عرصه های مختلف نیز ابزار بهینه کاوی (Benchmarking) است.

این ابزار، قضاوت های غیرحرفه ای را که ناشی از خودبزرگ بینی های ملی یا بت پنداری خارجی ها است تعدیل می کند. شناخت از خود تنها محدود به پارامترهای اقتصادی نیست. حوزه های بسیار متعدد دیگری مانند جغرافیای سیاسی، ظرفیت های اجتماعی و مردمی، نیازهای فرهنگی، ملزومات اعتقادی و... ملاحظات اولیه ای هستند که لازم است در درک موقعیت فعلی و چشم انداز در نظر گرفته شود. برخوردار بودن از نفت با کیفیت، نقطه کانونی اتصال اروپا به خاور دور و مسیر راه ابریشم، تنوع آب و هوایی، احاطه به تنگه هرمز و... کیفیت بالای موقعیت ایران را موجب می شود. با نگاه به هرم سنی جمعیتی ایران مشخص می شود که بیشترین جمعیت را جوانان 24تا 33ساله تشکیل می دهند که به تازگی فارغ التحصیل شده یا مشغول به کار شده اند. این به معنای ظرفیتی است که برای هرگونه تحول مهیا است. تحول هایی مانند اصلاح ساختارها و فرآیندها، ارتقای تکنولوژی خطوط تولیدی، ارائه خدمات نوین با توجه به نیازهای روز، اصلاح فرهنگ سازمانی، بهبود تعامل میان رده های سازمانی، حرفه ای تر شدن روابط اقتصادی بنگاه ها و ... .

نکته قابل توجه این است که این نسل بیشتر از هر نسل دیگری تفاوت ها را میان آنچه در داخل و خارج اتفاق می افتد، دیده است و برای پیشرفت انگیزه دارد؛ بنابراین فرصت خوبی برای بهره گیری از سرمایه های انسانی فراهم است. تفاوتی که میان جامعه امروز ایران با جوامع جنوب شرق آسیا وجود دارد، در اهداف بلندپروازانه است. جوامعی مانند بنگلادش و عمده کشورهای جنوب شرق آسیا با وجود بهره مندی از استعدادها و پتانسیل ها، هیچ پرواز بلندی را برای خود تصور نکرده و به حد گذران روزمره شان به همین آداب و سنت های ویژه خود راضی اند. در صورتی که جامعه ایرانی کیفیت زندگی در اروپا و آمریکا و رشد کم و بیش همسایگان خود مانند امارات و ترکیه را دیده است. همین طور به ظرفیت های خود آگاهی دارد. بنابراین هیچ گاه نمی پذیرد با دارایی ها و توانمندی های موجود، در وضعیتی ثابت درجا بزند. آمار خروج از کشور افراد تحصیلکرده و صاحب مهارت یا سرمایه گواهی بر این مدعا است.

آنچه مسلم است پتانسیل های متعدد بهره برداری و درآمدزایی در کشور وجود دارد؛ اما برخی، فقدان دانش یا مهارت مورد نیاز را عامل محدودکننده برای بهره مندی می دانند که صحیح نیست. سال ها است که دیده می شود در رشته های متعدد دانش و تکنولوژی به جایگاه های بلندی دست یافته ایم. عده ای دیگر عامل محدودکننده را سرمایه اولیه می دانند که این هم صحیح نیست. واقعیت اینجا است که محدودیت اصلی، ریشه در فرهنگ غلط توسعه و هیجان زدگی مصرف منابع برای هجوم به سمت توسعه دارد. با نگاه مدبرانه به وضعیت موجود، در می یابیم که از طرفی ایران هیچ گاه صاحب سبک نبوده که بتواند اندیشه های قابل ارائه ای به جهان داشته باشد و از طرف دیگر ناتوان محض هم نبوده است. نه حاضر بوده تمام ظرفیت ها را برای بهره برداری به غیر بسپارد و نه می تواند از آنها بی تفاوت گذر کند. پس نحوه به کارگیری منابع امری بسیار حساس و پیچیده است. اما موقعیت فعلی ایران نه تنها محدودیت های ارتباطات بین المللی ژاپن را ندارد، بلکه کشورهای غربی و شرقی در سطوح مختلف متقاضی ارتباط تجاری و سیاسی با ایران هستند. از سوی دیگر، بنیه های انسانی، دانشی، صنعتی، زراعی، فرهنگی و... بیشتری نسبت به اعراب دارند. از این رو در مقایسه با نمونه های مشابه، شرایط مناسب تری برای توسعه وجود دارد. به عبارتی می توان خوداتکایی را انتخاب کرد فارغ از اینکه اجباری برای خودکفایی در تمامی عرصه ها وجود داشته باشد.

خودکفایی یا خوداتکایی؟

در اینجا لازم است مروری بر تعاریف خودکفایی و خوداتکایی داشته باشیم. خودکفایی به معنای این است که تمامی ملزومات و نیازمندی ها در داخل کشور تولید و بهره برداری شود و هیچ گونه کمک، حمایت یا تعامل خارجی در کار نباشد. بنابراین برای تحقق خودکفایی لازم است در تمامی عرصه ها، دست به کار شده، سرمایه گذاری کنیم، زیرساخت های لازم را فراهم کنیم، دانش و تجربه به دست بیاوریم تا نهایتا بتوانیم به میزانی که نیاز داریم از دستاوردهای داخلی بهره مند شویم. اما خوداتکایی حیطه گسترده تری دارد و اعتماد به نفس ملی قلمداد می شود و تمامی موضوعات فرهنگی، نظامی، سیاسی و... را در بر می گیرد. مذاکرات اخیر در زمینه بهره برداری از توان صلح آمیز هسته ای علاوه بر دستاورد اتمی، آموزه های ارزشمندی دربرداشت. یکی از این آموزه ها اشاره به قدرت دیپلماسی و دیگری اشاره به تعامل با رویکرد برد-برد با دیگران می کند.

خوداتکایی در دنیای امروز و با توجه به معادلات حاکم میان ایران و سایر کشورها، تکیه بر مزیت های نسبی خواهد داشت. در تعاریف جدید نیازمند شناسایی ظرفیت های بالقوه و ارزش آفرین هستیم که بتوان با تمرکز بر آنها علاوه بر رفع نیاز داخلی، نیاز سایر کشورها را نیز تامین کرد. با توجه به مفهوم خوداتکایی، در هسته موضوع، ایجاد مزیت های رقابتی بین المللی موجب افزایش توان رقابت پذیری همچنین قدرت سیاسی می شود. در لایه دوم، سایر نیازها از دو مسیر الگوبرداری و اتخاذ دانش های غیربومی و مزیت های نسبی دیگر کشورها تامین خواهد شد. بدیهی است هر چه تعداد زمینه های ایجاد مزیت و تمرکز بر آنها در داخل افزایش یابد، قدرت چانه زنی در تعامل های بین المللی بیشتر خواهد شد. در لایه نهایی سایر موضوعات که ظرفیت ناچیزی برای توسعه در داخل دارند، می توان از مزیت های سایر کشورها بهره گرفت. خوشبختانه با نگرش کلی به پتانسیل های موجود می توان دریافت که در اغلب موارد دو راه اول کارساز بوده و قابلیت اجرا دارد. سال ها است که تمرکز روی تولید کالاهایی بدون ظرفیت بالقوه مطلوب در کشور، موجب سرخوردگی فعالان اقتصادی در عرصه های رقابت پذیر شده است. متاسفانه زیان اصلی آنجا است که اصرارهای فراوانی در رشد گام به گام در این صنایع دیده می شود.

یکی از سریع ترین روش ها برای رفع نیازهای فعلی اقتصادی و صنعتی، ابزار بهینه کاوی است. بهینه کاوی عبارت اسـت از رفتار متواضـعانه در پذیرفـتن برتری دیگران در یک موضـوع خاص؛ همچنین رفتار خردمندانه در یادگیری اینکه چگونه می توان در آن موضوع به رقابت پرداخت و حتی بر دیگران برتری جست. ویژگی این ابزار، سرعت بالای آن است. برخلاف سایر ابزارهای مدیریتی، ابزار بهینه کاوی فرصت جهش یکباره از وضعیت موجود به وضعیت رقابت پذیر را فراهم می کند. این خاصیت در شرایطی که از لحاظ سیاسی، کشور نیازمند قدرت های چانه زنی در معاملات گوناگون بوده، بسیار ارزشمند است؛ زیرا جهت گفت وگو را از مشارکت در استفاده از تکنولوژی صاحبان آن به بحث پیرامون استفاده از سرمایه گذاری کلان در صنعت بومی شده ارتقا می دهد. نمونه های فراوانی در دنیا دیده می شود که با استفاده از این ابزار توانسته اند به تعداد زمینه های رقابت پذیر خود بیفزایند. در دنیای امروز این ابزار پرکاربردترین ابزار ارتقا در 5 سال اخیر در جهان بوده است. باید توجه داشت که در مدل توسعه حرفه ای و سریع، خلاقیت و سرعت در انتقال تکنولوژی عوامل بسزایی به شمار می آیند. بنابراین پیشنهاد می شود پس از شناسایی زمینه های رقابت پذیر بومی، دو موضوع در دستور کار قرار گیرد: اول؛ تمرکز و سرمایه گذاری در رقابت پذیر سازی این عرصه ها در سطح بین المللی با سرعت بالا و دوم؛ فراهم سازی بستر بهینه کاوی سایر موارد و هدایت سریع آنها به صحنه رقابت بین المللی.

دعوت به بهینه کاوی در حقیقت دعوت به نگاه کردن به دیگران است با تواضع و منطق. به عنوان نتیجه می توان گفت که پول خرج کردن هیچ توسعه ای را به بار نمی آورد و برعکس، بدون پول اما با تصمیم درست می توان توسعه داشت. در دنیای امروز منبع محدود، پول نبوده بلکه عقلانیت و خلاقیت است که عامل محدودکننده برای برخی و عامل پیشرفت برای سایرین شده است. توسعه در ایران بی تردید میوه واقع نگری به وضعیت موجود و ظرفیت ها، منطق در گفت وگو و تعاملات و خردمندی و آهستگی در تصمیم گیری ها است. بنابراین لازم است تصویر ذهنی درستی از آینده ایجاد شود. کشور ما امروزه بی دریغ به ابزارها و الگوهای قابل تعریف و نمایش در مدل تصمیم گیری ها نیازمند است. مدل هایی که به دقت وضع موجود را تصویر کرده و به مسیر درستی به سمت آنچه از آینده برای خود تصویرسازی کرده ایم رهنمون سازند. بهینه کاوی ابزاری است که به بهترین شکل کشور را به سمت اهداف هدایت می کند.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد

نظرات(0)

شما هم میتوانید اولین نظر خود را ثبت نمایید.


Notice: Undefined variable: user_ID in /home/tsepress/public_html/wp-content/themes/tsepress-theme/comments.php on line 70