کشورهای مختلف دنیا چطور از صنعت زغال حمایت می کنند؟
اکثر کشورهای دارنده معادن زغالسنگ سعی در حفظ معادن زغالسنگ (باکیفیت یا بی کیفیت) به اشکال مختلف داشته اند.
براساس این گزارش، با نگاهی به نوع حمایت های کشورهای دارنده معادن زغال می توان دریافت که تقریباً همه کشورهای مورد بررسی، برای ادامه بقای این صنعت اقدام به حمایت های مالی از طریق اعطای وام های کم بهره با پشتوانه دولتی، اعطای اعتبار توسط آژانس های اعتبار صادراتی، اعطای وام های مختلف با عاملیت بانک های دولتی، حمایت از اکتشاف و استخراج زغالسنگ، اعطای ضمانتنامه های دولتی جهت پوشش ریسک سرمایه گذاری در صنعت زغال، تقبل هزینه های تحقیق و توسعه به کمک توانمندسازی معادن زغال؛ حمایت از ایجاد نیروگاه های زغالسوز، معافیتهای مالیاتی و پرداخت حق بیمه کارفرما کرده‌اند.
ولی در ایران حمایت‌ها از صنعت زغالسنگ (که صرفاً به منظور تأمین خوراک ذوب آهن اصفهان شکل گرفته است)، محدود به اعطای تسهیلات از طریق صندوق بیمه فعالیت های معدنی، تخفیف در حقوق دولتی معادن زغال و افزایش قیمت مصوب خرید زغال توسط ذوب آهن اصفهان بوده است.
صنعت استخراج و فرآوری زغال سنگ در جهان یکی از قوی‌ترین صنایع مؤثر در توسعه صنعتی محسوب شده است. چراکه قبل از استخراج دیگر منابع انرژی (منابع هیدروکربوری) تقریباً تنها منبع تأمین انرژی برای اکثر صنایع در کشورها، زغال بود ولی پس از اکتشاف نفت و دیگر انرژی های جایگزین سازگارتر با محیط زیست (نسبت به زغالسنگ) همچنین ظهور انرژی های پاک و تجدیدپذیر، به تدریج استخراج و کاربرد زغال کمرنگ‌تر شد و درحال حاضر بجز برخی کشورها، مصرف زغالسنگ در صنایع به عنوان حامل انرژی به شدت کاهش یافته است. با اینحال با توجه به موقعیت استراتژیک این ماده معدنی در مواقع بحرانی، همچنین ایجاد اشتغال منطقه ای برای طبقات خاص اجتماعی، دُوَل مختلف در طول سالیان اخیر با اعمال سیاست‌های مختلف سعی در حفظ این بخش در چرخه تولید معدنکاری داشته‌اند. در ایران نیز صنعت زغالسنگ همزمان با تصمیم برای احداث ذوب آهن اصفهان شکل گرفت ولی پس از واگذاری ذوب آهن اصفهان به بخش خصوصی و عدم واگذاری همزمان معادن زغال، این بخش با مشکلات جدی مواجه شده است.
سیاست‌های حمایتی ایران از صنعت زغال
با توجه به اکتشافات صورت گرفته تاکنون، میزان ذخایر قطعی زغال ایران 1.16میلیارد تن برآورد می شود که از این میزان حدود 912 میلیون تن (حدود 78 درصد) کک شو و بقیه زغالسنگ حرارتی است. عمده دلیل اکتشاف زغالسنگ در ایران، احداث شرکت ذوب آهن اصفهان و تأمین کک مورد نیاز کوره بلند بوده و در بررسی‌های صورت گرفته، با توجه به نوع زمین‌شناسی ایران و کم بودن عمق لایه های زغالی، مصارف دیگری برای زغالسنگ اکتشافی و استخراجی در نظر گرفته نشده است.
کمک های دولت به صنعت زغالسنگ
همانطور که عنوان شد، صنعت زغالسنگ در ایران از ابتدای پیدایش به دلیل وابستگی شدیدی که صنعت ذوب آهن اصفهان داشت همواره در یک گروه صنعتی مورد ارزیابی قرار می‌گرفت. به همین دلیل حمایت های جداگانه ای از این صنعت و به صورت مجزا تا واگذاری شرکت ذوب آهن اصفهان به بخش خصوصی و جداسازی معادن زغال از این صنعت صورت نمی گرفت و سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران(ایمیدرو) به عنوان متولی ذوب آهن و معادن زغالسنگ توازن لازم در کمک به بخش زغال انجام می داد ولی پس از واگذاری مجزای معادن زغالسنگ و ذوب آهن اصفهان وزارت صنعت، معدن و تجارت یکسری حمایت از معادن زغال انجام داد.
1. از تاریخ 29 آبان سال 92، تا 13 مهر سال 94، تعداد 24 فقره از بهره برداران معادن زغالسنگ خواستار اخذ تسهیلات شده که طبق اعلام صندوق بیمه سرمایه گذاری فعالیت های معدنی مبلغ درخواست تسهیلات این بهره برداران معادل 4،621،740،783 میلیون ریال بوده که پس از بررسی و تصویب وزارت متبوع، مبلغ 2،069،312،289 میلیون ریال آن تأیید و به صندوق بیمه سرمایه گذاری فعالیت های معدنی معرفی شده اند.
لازم به توضیح است که تاکنون مبلغ 1،087،484،689 میلیون ریال تسهیلات از کل مبلغ مورد تصویب پرداخت و الباقی موارد در دست بررسی و اقدام است.
2. طبق مصوبه شورای عالی معادن به شماره 60863543 در تاریخ 29 مهرماه سال 93 مقرر شد به منظور حمایت از بهره برداران معادن زغالسنگ که در سال 1393 و قبل آن، نسبت به ظرفیت اسمی تولید خود، کسری یا مازاد برداشت داشته اند، حقوق دولتی معادل استخراج واقعی محاسبه شد.
3. در راستای حمایت از تولیدکنندگان زغالسنگ کشور، کمیته پشتیبانی زغالسنگ در ستاد وزارت صنعت، معدن و تجارت با برگزاری جلسات متعدد کارشناسی با حضور نمایندگان بهرهبرداران معادن زغال سنگ، شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران و ذوب آهن اصفهان نسبت به ارائه پیشنهاد افزایش قیمت خرید زغالسنگ در سال 1394 به میزان 15 درصد اقدام که پس از تأیید وزیر مراتب طی نامه شماره 64701/60 تاریخ 11 خرداد سال 94 به شرکت ذوب آهن اصفهان اعلام شد.
4. به منظور تأمین تجهیزات ایمنی مورد نیاز معادن زغالسنگ کشور، ایمیدرو اقدام به خرید چهارصد دستگاه کنترل گاز دیجیتالی توسط مجری طرح ایجاد زیربناها کرده و به تناسب تعداد کارگاه های استخراج در معادن، نسبت به تحویل آن اقدام کرده است.
5. در راستای حمایت از تولیدکنندگان زغالسنگ کشور، تعرفه واردات کک از 4 به 7 درصد افزایش یافته و ارز مبادله ای جهت خرید کک و زغالسنگ خام نیز به ارز متقاضی تبدیل شده است و در مورد درخواست قطع ارز مبادلاتی واردات انواع زغالسنگ و افزایش تعرفه واردات زغالسنگ و کک از 7 درصد به 15 درصد اقدام شده است.
به این ترتیب، با بررسی مقایسه ای مرکز پژوهش ها، نتیجه گیری شد که صنعت استخراج و فرآوری زغالسنگ در جهان، علی الخصوص کشورهای دارنده ذخایر زغال پس از ظهور منابع انرژی فسیلی هیدروکربوری و دیگر منابع انرژی تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر به یکی از صنایع تقریباً زیان ده و محدود و در عین حال استراتژیک تبدیل شد. کشورهای دارنده منابع زغال به دلیل ایجاد اشتغال منطقه ای خاص، همچنین تصمیم به برداشت ذخایر از طرف دولت برای استفاده حداکثری از منابع فسیلی انرژی، تصمیم به استخراج زغالسنگ و فرآوری و مصرف آن با تکیه بر حمایت دولت های ملی و ایالتی گرفتند که این موضوع تاکنون نیز ادامه دارد.
براساس آنچه که در گزارش این مرکز آماده است، با نگاهی به نوع حمایت کشورهای مختلف از معادن زغال یا در حالت کلی صنعت زغال می توان موارد کلی ذیل را در ارتباط با حمایتهای مؤثر عنوان داشت:
ـ حمایت های مالی از صنعت زغال به واسطه اعطای وام های کم بهره با پشتوانه دولتی به معادن زغالسنگ، حمل ونقل زغال از تولید تا مصرف و مصرف کنندگان زغال اعم از نیروگاه های زغالسوز.
ـ حمایت مالی از طریق اعطای اعتبار توسط آژانس‌های اعتبار صادراتی به کل چرخه صنعت زغال.
ـ حمایتهای مالی از طریق اعطای وام های مختلف با عاملیت بانک های دولتی به صنعت و چرخه زغال.
ـ بیمه اکتشاف و استخراج زغالسنگ با نرخی بسیار پایین تر از بیمه تجاری.
ـ اعطای ضمانتنامه های دولتی جهت پوشش ریسک سرمایه گذاری در بخش اکتشاف و استخراج زغالسنگ.
ـ تقبل مخارج تحقیق و توسعه و توانمندسازی معادن زغالسنگ توسط دولت.
ـ حمایت از ایجاد نیروگاه های برق زغالسوز.
ـ اعطای یارانه سرمایه گذاری در بخش اکتشاف و استخراج زغالسنگ توسط دولت.
ـ برخورداری از معافیت های مالیاتی اعم از مالیات بر ارزش افزوده و معافیتهای گمرکی (جهت ورود تجهیزات استخراج زغالسنگ و ورود زغالسنگ با کیفیت بالا) در چرخه صنعت زغال.
ـ پرداخت حق بیمه کارفرما در معادن زغالسنگ توسط دولت.
ـ حمایت های مالی مستقیم از معادن زغالسنگ و نیروگاه های برق و مصرف کنندگان عمده زغال در قالب بودجه های سنواتی.
ـ اعطای یارانه تولید برق زغالسوز.
به این ترتیب، اکثر کشورهای دارنده معادن زغالسنگ سعی در حفظ معادن زغالسنگ (باکیفیت یا بی کیفیت) به اشکال مختلف داشته اند.
در این بین ایران نیز با اعطای تسهیلات از طریق صندوق بیمه فعالیت های معدنی، تخفیف در حقوق دولتی معادن زغال، افزایش قیمت مصوب خرید زغال توسط ذوب آهن اصفهان، افزایش تعرفه واردات کک از 4 به 7 درصد و افزایش ضریب ایمنی معادن زغال از طریق خرید تجهیزات جدید توسط دولت سعی در حمایت از معادن زغال داشته است ولی نکته مهم در این بین، نبود تناسب در نوع حمایت ایران و دیگر کشورهای دارنده ذخایر زغال از معادن و کل چرخه صنعت زغال است که باید مورد توجه قرار گیرد. با توجه به این موضوع پیشنهاد می شود با عنایت به تجارب دیگر کشورهای دارنده ذخایر زغالسنگ موارد ذیل مورد توجه جدی قرار گیرد.
ـ توجه جدی اعطای وام های با بهره کم برای کل چرخه صنعت زغال برای حفظ اشتغال در معادن زغالسنگ ایران.
ـ با توجه به اینکه اکثر زغالسنگ تولیدی کشور در ذوب آهن اصفهان مورد استفاده قرار میگیرد. حمایت مؤثر از ذوب آهن اصفهان جهت افزایش ظرفیت استفاده از زغالسنگ داخلی.
ـ پوشش ریسک سرمایه گذاری در معادن زغالسنگ توسط دولت.
ـ پیشبینی و پرداخت هزینه های تحقیق و توسعه و یارانه های مرتبط با اکتشاف و استخراج زغالسنگ در بودجه های سنواتی سال های مختلف.
