براساس آمار سال ۲۰۱۵ شرکت بریتیش پترولیوم سه کشور ایران ، روسیه و قطر به ترتیب با سهم ۲.۱۸ ، ۱۷، ۱.۱۳ درصد دارای بیشترین ذخایر گازی جهان هستند. همچنین بر اساس پیش بینی سازمان همکاری اقتصادی و توسعه در سال ۲۰۳۵ ، چین ۹.۵ درصد سهم از تقاضای گاز طبیعی جهان را داراست که حاکی از رشد فزاینده مصرف گاز چین (به دلیل نداشتن ذخایر گازی کافی، ذخایر گازی چین در سال ۲۰۱۵ یک دهم درصد از ذخایر گازی جهان است) می باشد و متعاقبا افزایش واردات گاز طبیعی را به همراه دارد. از آنجایی که این سه کشور تقریبا ۴۹ درصد از ذخایر گازی جهان را در اختیار دارند طبیعی است چین به دنبال واردات گاز در سال های نه چندان دور (۲۰۳۰ یا ۲۰۳۵) از این کشورها باشد (البته در سال ۲۰۱۵ چین از روسیه و قطر گاز وارد می کند ولی این مقدار محدود است ، روسیه و قطر به ترتیب ۲.۰ و ۲.۹ میلیارد متر مکعب به چین صادر می کنند).
به گزارش TSEpress به نقل ازاقتصاد ایرانی آنچه در نظریه بازیها به آن بازی اطلاق میشود عبارت است از: تعاملاتی (روابط متقابل) که در آن بین تصمیم دو طرف (یا بیشتر) وابستگی و ارتباط متقابل وجود داشته باشد، به عبارت دیگر می توان گفت: هرگاه مطلوبیت، سود، درآمد، رفاه و هر آنچه که فرد و بازیکن به دنبال آن است، نه تنها متأثر از تلاش و تصمیم خود او باشد بلکه تحت تاثیر (مثبت یا منفی) تلاش و تصمیم طرف دیگر نیز باشد، به آن بازی اطلاق می شود. فرض اساسی این است که در محیط استراتژیک، بازیکن (می تواند شخصیتی حقوقی یا حقیقی باشد) عاقلانه رفتار می کند؛ یعنی با در نظر گرفتن تاثیر احتمالی تصمیم خود بر دیگران، آن تصمیمی را اتخاذ می کند که بیشترین منافع را در بر داشته باشد. چون صادرات گاز یک فرآیند زمان بر و سرمایه بر است و براساس قراردادهای بلند مدت انجام می شود. پس بین حرکت بازیکنان یک فاصله زمانی نامشخص وجود دارد. یعنی بازیکنان متوالی حرکت میکنند و چون از اطلاعات یکدیگر در زمینه صادرات گاز (پروژه های گازی و سرمایه گذاری که هر کشور در صنعت گاز خود میکند) باخبرند. پس بازی، بازی پویا با اطلاعات کامل است.
فرض می کنیم هر کدام از این کشورها دو استراتژی دارند یکی حفظ وضعیت موجود و دیگری گسترش بازار است که stq(status quo) علامت اختصاری حفظ وضع موجود و e(expanstion) علامت اختصاری گسترش بازار است.
پیامد بازیکنان : به مقدار برد یا باخت و آنچه در انتهای یک بازی عاید بازیکنان می شود، پیامد گفته می شود. در هر بازی ممکن است چندین نتیجه محتمل وجود داشته باشد می توان برای هر بازیکن به ازای هر نتیجه عددی را نسبت داد که به آن عدد پیامد گفته می شود. عدد بیشتر نشانگر موقعیت یا نتیجه بهتر برای آن بازیکن است.
بازیکنان سه کشور ایران، روسیه و قطر هستند. حال ترتیب امتیاز (پیامد) برای کشور ایران (سایر کشورها نیز امتیازشان به همین صورت محاسبه شده است که جهت اختصار در این مطلب بیان نمی شود) بررسی می کنیم ترتیب امتیاز برای کشور به این صورت است که بیشترین امتیاز بهترین پیامد است.
ایران : بهترین پیامد برای ایران حالتی است که فقط ایران بازارش را گسترش می دهد و دو کشور دیگر استراتژی حفظ وضعیت موجود را انتخاب می کنند (امتیاز ۸). از آنجا که ذخایر گازی روسیه در جهان دوم است ایران حالتی را که قطر و ایران بازارشان را گسترش می دهند (امتیاز ۷) نسبت به حالتی که ایران و روسیه بازارشان را گسترش و قطر بازارش ثابت باشد ترجیح می دهد (۶) ترجیح بعدی برای ایران حالتی است هرسه کشور استراتژی گسترش بازار را انتخاب کنند (۵) ترجیح بعدی ایران، حالتی است که هر سه کشور استراتژی حفظ وضعیت موجود را انتخاب کنند (۴) ترجیح بعدی ایران، ایران و روسیه حفظ وضعیت موجود و قطر استراتژی گسترش بازار را انتخاب می کند. (امتیاز ۳) ترجیح بعدی حالتی است که فقط روسیه بازارش را گسترش دهد (امتیاز ۲) بدترین حالت برای ایران این است که فقط ایران حفظ وضعیت موجود را انتخای کند و دو کشور دیگر بازارشان را گسترش دهند (امتیاز۱)
منظور از حفظ وضعیت موجود این است که هر کشور همین صادرات فعلی خود را داشته باشند ( به چین افزایش صادرات نداشته باشند ) و منظور از افزیش صادرات این است که هر سه کشور قسمت عمده ای از واردات گاز چین را تامین کند. از آنجا که هدف در این مطلب بررسی نوعی رقابت بین این کشورها برای صادرات گاز به چین است، پس از محاسبات واقعی (میزان صادرات ،هزینه صادرات) صرف نظر شده و در عوض، امتیاز فرضی برای هر پیامد در نظر گرفته شده است بدیهی است که (انتخاب نوع پیامد) تغییری در ایجاد رقابت و شکل گرفتن بازی ایجاد نخواهد کرد.
شرح بازی پویا:
ابتدا روسیه حرکت می کند چون هم به چین صادرات دارد هم به دلیل داشتن ذخایر دوم گازی در دنیا و سرمایه گذاری و تکنولوژی لازم در صنعت گاز، توانایی افزایش صادراتش به چین را دارد. بعد از روسیه قطر حرکت می کند چون هم در حال حاضرLNG به چین صادر می کند و هم از نظر تولید گاز نسبت به ایران بالاتر است. آخرین حرکت بازی توسط ایران شکل می گیرد. جهت یافتن تعادل تمام در بازی های پویا با اطلاعات کامل از روش SPE (تعادل تمام در بازی فرعی) استفاده می شود. در این روش ابتدا کل بازی در فرم بسط یافته به چند بازی فرعی تفکیک می شود. تعادل تمام در بازی های با اطلاعات کامل و تمام، به تعادل نش برگشت به عقب معروف است، یعنی تعادل های نش فرم استراتژیک باید آزمون دیگری را طی کنند. برای پیدا کردن آن، در فرم بسط یافته بازی از گره های نهایی که به یک مجموعه اطلاعاتی تکی، یکی از بازیکنان مربوط است شروع می کنیم، تصمیم گیران گره تصمیم گیری (مجموعه اطلاعاتی تکی)، از میان شاخه هایی که از آن گره نشات گرفته و به گره نهایی ختم می شود ( هر شاخه نشان دهنده یک عمل آن بازیکن است)، شاخه ای را انتخاب می کند که بیشترین پیامد را برای او داشته باشد. شاخه انتخابی را پررنگ نشان می دهیم. این شاخه های پررنگ مسیرهای کامل یا ناقصی را نشان می دهند که کاملترین این مسیرها، تعادل نش بازی را نشان می دهد. این تعادل نش را تعادل نش برگشت به عقب می گویند. بدیهی است که ایران رقابت با قطر را نسبت به رقابت با روسیه ترجیح می دهد به دلیل اینکه روسیه کشور قدرتمند تری نسبت به قطر است و دارای ذخایر گازی بیشتری نسبت به قطر است.
تعادل بازی پویا :
وقتی هر بازیکن استراتژی خود را تبیین کرد و بازی شروع شد، سوال این است که هر بازیکن چه استراتژی را باید انتخاب کند؟ پاسخ این سوال را در چارچوب و در بحث تعادل می توان داد. یعنی در یک تعادل، هر بازیکن آن استراتژی را بکار می برد که بهترین پاسخ به استراتژی های انتخابی سایر بازیکنان باشد. در تعادل لزوما همه چیز برای بازیکنان در بهترین حالت نیست. به عبارت دیگر در تعادل لزوما بازیکنان به بیشترین پیامد دست پیدا نمی کنند.
تعادل در حالت (۵ و ۵ و۵)، یعنی هرسه کشور استراتژی گسترش بازار را انتخاب کنند روی می دهد. (فرض نظریه بازی ها این است که بازیکنان عقلایی هستند)
نمودار بازی های فرعی بر اساس امتیاز
نتیجه گیری:
شایان ذکر است جان نش (اقتصاددان و ریاضیدان) که به دلیل ارائه نظریه بازی ها جایزه نوبل اقتصاد را دریافت نمود به تازگی در یک سانحه رانندگی همراه همسرش درگذشت.
نویسنده: حیدر محمودی، ارشد اقتصاد انرژی