حرکت از اقتصاد دولتی به اقتصاد بازارلازم است الفبـای بورس کالا

نارسایی‌های بازار سنتی در شکل‌های نوسانات کاذب و عدم شفافیت در کشف قیمت و فقدان تضمین‌های لازم برای معامله‌گران، از مهم‌ترین دلایل راه‌اندازی بورس‌های مختلف در کشورهای جهان بوده است. در چنین شرایطی راه‌اندازی بورس‌های کالایی و به تبع آن، استفاده از ابزارهای مشتقه به ایجاد یک نظام سازمان‌یافته داد و ستد و توزیع کالاها در کشورهای مختلف منجر شده و راه ورود به بازارهای جهانی را برای کشورها تسهیل کرده است. همچنین با توجه به این امر که در میان سیستم‌های اقتصادی تعریف‌شده، دردنیا یکی از بهترین و ایده‌آل‌ترین سیستم‌ها را می‌توان نظام اقتصاد بازار یا اقتصاد آزاد دانست و با وجود این‌که سیاست‌های آزادسازی اقتصادی شامل طیف وسیعی از راهکارهای اصلاح‌ بخش اقتصادی است، در این راستا بدیهی است که حرکت از اقتصاد دولتی به سمت اقتصاد مبتنی بر بازار با راه‌اندازی انواع بورس‌ها از جمله بورس‌های کالا، ارز و انرژی، ممکن خواهد شد.

جلوگیری از فعالیت دلالان

راه‌اندازی هر نوع بورسی، دارای مزیت‌های خاص و منحصربه‌‌فرد است. بدین ترتیب بورس‌های کالایی با اعمال سیاست‌های جلوگیری از رانت، از چندگانگی قیمت محصولات پس از ورود به بورس کالا، جلوگیری می‌کنند و بدین ترتیب مصرف‌کنندگان نهایی می‌توانند با اعتماد و اطمینان بیشتری، مواد مورد نیاز خود را خریداری کنند و عرصه برای فعالیت دلالان ناامن خواهد شد.

ضرورت راه‌اندازی بورس ارز

در این میان با توجه به نوسانات شدید دلار در ماه‌های اخیر و نیاز به پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز که یکی از دغدغه‌های مهم تجار و سرمایه گذاران کشور است، ضرورت راه‌اندازی بورس ارز بیش از پیش خودنمایی می‌کند. بدیهی است که امروزه در ادبیات و دانش مالی، یکی از ریسک‌های مهم سیستماتیک، ریسک نوسانات نرخ ارز است. چراکه نوسانات گسترده ارز در کشور، روند و امور مالی بنگاه‌های اقتصادی را دچار مشکل می‌کند و به عنوان یکی از دغدغه‌های جدی بنگاه‌های اقتصادی کشور مطرح است. بنابراین در این خصوص لازم به ذکر است که پیش‌بینی آینده نرخ ارز و پوشش ریسک برای سرمایه‌گذاران، از جمله مهم‌ترین مزایای راه‌اندازی بورس ارز خواهد بود.

اما تک نرخی شدن نرخ ارز نیز یکی از بسترهای مناسب برای راه‌اندازی این بورس است و باعث بیشتر شدن شفافیت قیمت خواهد شد. همچنین تک نرخی شدن نرخ ارز، فعالیت‌های واسطه‌گری و دلالی در بازار را کاهش خواهد داد و نوسان‌های افراطی و هیجانی کاسته خواهد شد.

در هر صورت تک نرخی شدن ارز، به نفع تولید و صادرات کشور است اما در خصوص نرخ مناسب برای ارز، مدیریت استراتژی‌ها باید به گونه‌ای باشد که مانع از آسیب رساندن به بازار داخلی شود زیرا اگر نرخ ارز افزایش زیادی پیدا کند، به واحدهای تولیدی ضرر می‎زند و باعث تحمیل هزینه اضافی به آن‌ها می‌شود. از سوی دیگر کاهش زیاد آن نیز به صادرات کشور لطمه وارد می‌کند. در هر صورت باید به هر دو بخش توجه شود تا بخشی فدای بخش دیگر نشود.

مناسب‌ترین نرخ ارز

با توجه به آنچه که گفته شد، در نهایت مناسب‌ترین نرخ برای ارز، نرخی است که هم به نفع تولیدکنندگان داخلی، هم صادرکنندگان و هم مصرف‌کنندگان باشد. حال آنکه یکی از راه‌های بهینه تعیین نرخ ارز، ساز و کار بازار است و بهتر است که هرگونه افزایش یا کاهش آن بر اساس عرضه و تقاضا در این بازار صورت گیرد. واضح است که بورس ارز می‌تواند چنین ساز و کاری را فراهم کند. به طور کلی پوشش خطر در داد و ستدها به عنوان یکی از روش‌های کاهش ریسک، حائز اهمیت است.در این راستا مزیت‌های ایجاد بورس‌های کالایی نیز، نمود خواهد یافت و بورس کالا با مکانیزم مدیریت ریسک قیمت و با به‌کارگیری ابزارهای مشتقه همچون قراردادهای سلف، آتی، معاوضه و اختیار معامله، نقش مهمی در حداقل کردن تاثیر نوسان‌های قیمت بر جریان نقدی و همین‌طور سودآوری فعالیت‌های تولیدی، ایفا می‌کند.

مقایسه ایران با دیگر کشورها

هرچند بورس کالای کشور ما در برابر بورس‌های پیشرفته کالایی جهان با محدودیت‌ها و نقاط ضعفی نیز روبه‌رو است اما به طور کلی قرار دادن بورس کالای کشور در مقام مقایسه با سایر بورس‌های کالایی در کشورهای مختلف، چندان مناسب نیست و آن هم به این دلیل که تفاوت‌هایی در بورس کالای کشور ما و سایر کشورها وجود دارد؛ از جمله این تفاوت می‌توان به معامله فیزیکی کالا اشاره داشت.در بورس کالای ایران عمدتا کالا به صورت فیزیکی مورد معامله قرار می‌گیرد و خرید و فروش کالا به صورت فیزیکی است که در نهایت کالای معامله‌شده باید از فروشنده کالا به خریدار آن تحویل داده شود. در صورتی که در اغلب بورس‌های کالایی در جهان بیشتر معاملات، مبتنی بر بازار مشتقه و معاملاتی است که اوراق بهادار آن‌ها مشتقی از کالا ست و اغلب به شکل قراردادهای آتی و اختیار معامله است. هر چند که در بورس کالای ایران نیز این ابزارها مورد معامله قرار می‌گیرند اما در مقایسه با معاملات مشتقه سایر کشورها درصد بسیار ناچیزی از حجم معاملات را پوشش می‌دهد. در مجموع مکانیزم و استراتژی‌های بورس کالای ایران، روش‌های انجام معامله و سایر مراحل ورود به بورس کالا تا مراحل تسویه وجوه، متفاوت با سایر بورس‌های کالایی است که این موارد، مقایسه بورس کالای ایران را در برابر بورس‌های کالایی سایر کشورها با تردید‌ها و ابهاماتی روبه‌رو می‌کند. چرا که تنها در شرایط نسبتا یکسان و مشابه می‌توان نتیجه‌گیری درستی از مقایسه به دست آورد.

نواقص بورس کالا در ایران

در این بین نباید از این واقعیت غافل شد که بورس کالای کشورمان با نواقص و ضعف‌هایی نیز دست و پنجه نرم می‌کند که شاید مهم‌ترین آن‌ها استفاده کم و محدود از ابزارهای نوین مالی و اقتصادی است. موضوع خرده‌فروشی نیز از دیگر مسائل به وجود آمده در بورس کالاست.همچنین نمی‌توان از بورس انرژی نیز غافل شد. به هر حال راه‌اندازی بورس انرژی نیز به نوبه خود، مزایای درخور توجهی داشته است.با توجه به این‌که کشورمان در تولید نفت و گاز دارای امتیازات ویژه‌ای است و در جایگاه مطرحی قرار گرفته است، بورس انرژی، مکان مناسبی برای عرضه این محصولات و همچنین کشف قیمت مناسب از طریق عرضه و تقاضا است. همچنین بورس انرژی، نقطه عطفی است برای تاثیرگذاری این محصولات بر بازارهای بین‌المللی. در مجموع به نظر می‌رسد که تقویت بازار مشتقه و به کارگیری ابزارهای نوین آن به توسعه هرچه بیشتر بورس‌های کالایی، ارزی و انرژی کمک خواهد کرد زیرا با توجه به ویژگی پوشش‌دهی ریسک این ابزارها، می‌توان ریسک‌های ناشی از نوسان قیمت را تا حد قابل قبولی کاهش داد. ناگفته نماند که بورس‌های کالایی معتبر دنیا، دارای معاملات مشتقه کالایی قوی هستند که بورس کالای ایران در کنار معاملات فیزیکی قوی و مناسب خود می‌تواند به این مهم، جهت توسعه و عمق هر چه بیشتر این بازارها دست یابد. اما مدرن و آنلاین شدن معاملات نیز به‌خصوص در معاملات ابزار مشتقه، علاوه بر این‌که از دستاوردهای بازار سرمایه ایران است، می تواند زیرساخت‌های لازم برای تامین امنیت معاملات را فراهم آورد و اما دست آخر این‌که یکی از مهم‌ترین راهکارهای از بین بردن رانت و تبعیض در جهت رشد و توسعه اقتصادی کشور، استفاده مناسب از شفافیت و مزایای بورس‌هاست.

.

منبع : قانون