بررسی صنعت پتروشیمی-متانول-بخش پایانی

صنعت متانول در سطح ایران

1.صنعت پتروشیمی در یک نگاه

پتروشیمی به عنوان صنعت مهم و مادر کشور یکی از بخش های اصلی صنعت نفت می باشد. یکی از مزیت های نسبی صنایع پتروشیمی در کشور، فراوانی منابع هیدروکربوری و مواد اولیه می باشد زیرا منشأ اصلی مواد ساخته شده پتروشیمی، منابع هیدروکربوری نفتی و گاز است. براین اساس به علت نیاز صنایع پتروشیمی به خوراک هیدروکربوری اغلب صنایع پتروشیمی در جوار پالایشگاه های نفت و گاز بر طبق برنامه های مدون و درازمدت به صورت یک مجتمع کامل احداث می گردند. از این رو اقتصاد بازار مواد پتروشیمیایی و محصولات نفت و گاز در کشورهای صنعتی بهم پیوند خورده است. جدول1- وضعیت صنعت پتروشیمی ایران در یک نگاه

بر اساس اعلام وزارت صنایع و معادن در بین محصولات صادراتی پتروشیمی در سال 89، متانول جایگاه سومین محصول صادراتی از لحاظ وزنی و ارزشی را به خود اختصاص داده است براساس اعلام گمرگ ایران میزان صادرات غیرنفتی با احتساب میعانات گازی در 9 ماهه نخست سال 90 معادل 56 میلیون تن می باشد که با 37 درصد افزایش در ارزش به 31 میلیارد دلار رسیده است . در این بین متانول با ارزش حدود یک میلیارد دلار جزو 3 قلم عمده کالاهای صادراتی کشور در این مدت بوده است.

2. بررسی محیط رقابتی صنعت متانول در ایران ظرفیت تولید متانول در کشور حدود 5 میلیون تن در سال می باشد. در جدول ذیل ارقام مربوط به تولید ومصرف نسبت به خاورمیانه و جهان قابل مشاهده است. با توجه به آمار ، ایران 5 درصد از متانول جهان و 31.3 درصد از متانول خاورمیانه را تولید کرده است. از این میزان بخش بسیار ناچیزی در داخل مصرف و بقیه صادر می­شود . جدول 5- تولید ، مصرف و صادرات در سطح جهان ، خاورمیانه و ایران بزرگترین تولیدکننده متانول ایران شرکت پتروشیمی زاگرس می­باشد و علاوه بر پتروشیمی زاگرس شرکت های پتروشیمی خارک، شیراز و فناوران نیز به تولید متانول می پردازند. پتروشیمی زاگرس

شرکت پتروشیمی زاگرس در جهت اجرای پروژه­های عظیم پتروشیمی در سال 1379 و در چهارچوب برنامه سوم توسعه اقتصادی کشور و با هدف تولید سالانه 1،650 هزار تن متانول تأسیس شد و در فروردین ماه سال 1380 به منظور انجام مهندسی و خرید تجهیزات پروژه متانول چهارم ( واحد اول ) اقدام به عقد قرارداد یا کنسرسیومی متشکل از شرکت آلمانی لورگی و شرکت ایرانی پیدک نمود. خوراک مجتمع توسط فازهای 1 ، 2 ، 3 گاز پارس جنوبی تامین می­شود. در حال حاضر پتروشیمی زاگرس با دارابودن ظرفیت تولید روزانه 10هزار تن ( سالانه 3,300 هزار تن) 64 درصد از تولید متانول ایران را به خود اختصاص داده است.با خاتمه عملیات اجرایی فاز دوم در سال 1388، شرکت پتروشیمی زاگرس با ظرفیت تولید سالانه سه میلیون و سیصد هزار تن در زمره پنج شرکت بزرگ تولید کننده این محصول در دنیا قرار گرفت.

پتروشیمی شیراز

این مجتمع به عنوان اولین واحد تولیدی صنایع پتروشیمی در ایران در سال 1342 با هدف تولید کودهای شیمیایی از ته آغاز به کار کرد. بهره برداری از واحدهای آمونیاک، اوره، اسید نیتریک و نیترات آمونیوم شرکت در سال 1364 انجام گردید. اولین واحد تولید متانول کشور در سال 1369 در این مجتمع آغاز به کار نمود. ظرفیت اسمی واحد متانول شرکت پتروشیمی شیراز که در منطقه 3 مجتمع اجرا شده 255 تن در روز معادل 84 هزار تن در سال است (متانول محصول اصلی شرکت نمی­باشد و در کنار محصولات اساسی شرکت تولید می­گردد)

پتروشیمی خارک

عملیات ساخت این مجتمع در سال 1373 در زمینی به مساحت 24 هکتار در جزیره خارک آغاز گردید و در سال 1378 به بهره برداری رسید. ظرفیت تولید متانول به عنوان محصول اصلی در این شرکت معادل 2 هزار تن در روز ( 660 هزار تن در سال) است. سایر تولیدات شرکت شامل پروپان ( 115 هزار تن در سال) ، بوتان (120 هزار تن در سال)، پنتان (70 هزار تن در سال) و گوگرد می باشد.

پتروشیمی فناوران عملیات ساخت سومین واحد متانول کشور با ظرفیت اسمی حدود 3000 تن در روز ( معادل 1 میلیون تن در سال) در منطقه ویژه اقتصادی بندر امام خمینی در سال 1377 آغاز گردید. واحد تولید متانول در سال 1384 و واحد اسید استیک و منواکسید در سال 1385 به بهره برداری رسیده اند. 3. ظرفیت تولید متانول

ظرفیت اسمی تولید متانول بر اساس اطلاعات سال 2011 در ایران معادل 5,044 هزار تن بوده که در مقایسه با ظرفیت اسمی 109،903 هزار تن در جهان حدودا معادل سهم 5 درصدی می­باشد.

 بر اساس طرح­های اولویت­ دار برنامه پنجم توسعه و پیش­بینی برنامه توسعه 16,830 هزار تن بر ظرفیت اسمی تولید تا سال 2015 اضافه شده که این رقم برای جهان بر اساس پیش­بینی برنامه توسعه مقدار 126,799 بوده و مجموعا ظرفیت تولید متانول چیزی معادل 21،874 هزار تنی در ایران بوده که سهم ایران را از تولید متانول از 5 درصد به 17 درصد می­رساند.

نکته قابل توجه این است که بخش بسیار مهمی از تامین مالی این پروژه ها ارزی بوده و به دلیل تحریم­ها همانطور که در ادامه اشاره خواهد شد پروژه ها با مشکل مواجه می­شوند.

4. تاثیر تحریم­ها بر صنعت پتروشیمی

در ادامه سياست‌های غرب در برابر ايران، صنعت پتروشيمي ايران تحت تحريم 27 كشور عضو اتحاديه اروپا قرار گرفت. تحریم ها شامل موارد ذیل هستند: 1.فروش، تامين يا انتقال تجهيزات يا فناوري های كليدي براي صنعت پتروشيمي به ايران يا به شركت‌هاي ايراني يا تحت مالكيت ايران كه در اين صنعت در خارج از ايران فعال‌اند، توسط اتباع دولت‌هاي عضو اتحاديه يا از طريق قلمروي دولت‌هاي عضو، يا با استفاده از كشتي‌ها يا هواپيماهايي كه تحت حوزه قضايي دولت‌هاي عضو قرار دارند، چه منشاء آن در قلمرو خود آن‌ها باشد يا نباشد. 2.ارايه كمك فني يا تعليم يا ديگر خدمات مربوطه، تامين مالي و كمك مالي براي هر گونه فروش، ‌تامين، انتقال يا صدور تجهيزات و فناوري كليدي مربوطه به شركت‌هايي كه در ايران هستند و در صنعت پتروشيمي ايران يا در شركت‌هاي ايراني يا تحت مالكيت ايران كه در اين صنعت در خارج از كشور دست دارند. 3.ارايه هر گونه وام يا اعتبار به شركت‌هايي در ايران كه در صنعت پتروشيمي ايران فعال‌اند يا به شركت‌هاي ايراني يا تحت مالكيت ايران كه در اين صنعت در خارج از ايران فعال‌اند. 4.مشارکت يا تمديد مشاركت در شركت‌هايي در ايران كه در صنعت پتروشيمي ايران فعال‌اند يا براي شركت‌هاي ايراني يا تحت مالكيت ايران كه در اين صنعت در خارج از ايران فعال‌اند از جمله اكتساب مالکیت كامل چنين شركت‌هايي يا اكتساب سهام آن‌ها و يا اوراق بهاداري كه ماهيت مشاركتي دارند. 5.ايجاد هرگونه شركت سهامي مشترك با شركت‌هايي در ايران كه در صنعت پتروشيمي ايران فعال‌اند و با هر گونه شركت تابعه و وابسته تحت كنترل آن‌ها. 6.ورود محصولات پتروشیمی به کشور های عضو اتحادیه اروپا که در ایران تولید و یا از مبادی ایران صادر شده باشند. 7.حمل محصولات پتروشیمی که در ایران تولید و یا از مبادی ایران صادر شده باشند. 8.ارائه وام مالی یا اعتباری و یا خدمات بیمه ای به طور مستقیم و یا غیر مستقیم به شرکت هایی که در امر واردات، خرید و یا حمل محصولات پتروشیمی که در ایران تولید و یا از مبادی ایران صادر شده باشند.

با توجه به موارد ذکر شده نکات مهمی در خصوص پتروشیمی­ ها اعم از تولید کنندگان متانول و غیر وجود دارد که باعث بسیاری از مشکلات شده است. این شرکت­ها با عدم تامین مالی ارزی مواجه شده و این عامل موجب سخت شدن عملیات تولیدی آن­ها می­شود. مشکلات صادرات و بیمه یکی دیگر از مشکلات مهم این شرکت­هاست.

5. روش­ها و هزینه­ های حمل و نقل

در شرایط کنونی که صنایع پتروشیمی ایران، مورد تحریم قرار گرفته و مواجه با اخلال در حمل محصولات شیمیایی به دلیل عدم تردد کشتی‌های مورد نیاز به بنادر ایران شده، و بی رغبتی مالکان در اعزام کشتی­های تحت مالکیت خود به بنادر صادراتی ایران آن را تشدید کرده است، صنعت با چالش های جدی فروش محصولات به صورت FOB ، و یا پرداخت کرایه ­های حمل نامتعارف به شرکت‌های کشتی‌رانی خارجی و یا کاهش و توقف تولید محصولات به دلیل تکمیل ظرفیت مخازن ذخیره و یا در اختیار گرفتن مالکیت کشتی های مورد نیاز مواجه کرده است. همچنین با تحریم کشتیرانی کشور و مشکلات بیمه­ ای حمل و نقل در این شرایط، بر مشکلات افزوده شده، این عوامل موجب می­شود حمل و نقل را متوقف شود یا باید هزینه­ های زیادی بابت بیمه حمل و نقل انجام شود.در نتیجه یکی از مهم­ترین چالش­های پیش­رو برای تولیدات متانول در کشور حمل و نقل محصولات است.

6. نرخ مواد اولیه

مواد اولیه مصرفی در ایران به منظور تولید متانول به صورت گاز طبیعی می­باشد. در جدول ذیل نرخ گاز طبیعی در سال­های گذشته آمده است.

جدول 8– نرخ گاز طبیعی مصرفی ( برااساس آمار بودجه ای شرکت پتروشیمی زاگرس)

بحث بسیار مهمی که در زمینه صنعت متانول در ایران مطرح هست، نرخ مواد اولیه شرکت­های تولیدکننده برای سال 1392 است. قیمت گاز مصرفی تا پیش از این کمتر از 3 سنت بوده اما به یکباره شاهد افزایش این نرخ تا 13 سنت بوده ایم . این اتفاق موجب کاهش بسیار زیاد حاشیه سود این شرکت­ها گردیده است .

8. برآورد هزینه راه اندازی واحدهای جدید برای سرمایه­ گذاری

با توجه به جدول برنامه­ های در دست اجرا که آورده شد برای راه­ اندازی ظرفیتی معادل 1,650 هزار تن مبلغی معادل 500 میلیون دلار با توجه به پروژه­ های مربوط به سال 1390 لازم است. با در نظر گرفتن رشدی معادل 25 درصد در قیمت­ها این مبلغ اکنون معادل 625 میلیون دلار خواهد بود که با در نظر گرفتن دلار 35,000 ریال مبلغی معادل 21,875 میلیارد ریال لازم است. از طرفی با فرض تولید برابر با 85 درصد ظرفیت اسمی واحد تولیدی (با مقایسه با دیگر واحدهای تولید متانول در ایران) و قیمت متانول معادل 391.3 دلار/تن (با توجه به پیش­بینی گزارش) و تسریع ارز با نرخ 27,000 (پیش­بینی کارشناسی) نرخ متانول 10.6 میلیون ریال، فروش سالیانه معادل 14,818 میلیار ریال خواهد داشت.

نتیجه­ گیری

نتیجه بخش اول و دوم گزارش بدین گونه شد که چشم­ انداز صنعت متانول در دنیا تا سال بررسی (سال 2016) مثبت و رو به رشد (هم از نظر تقاضا و هم از نظر قیمت) می ­باشد. کشور ما نیز هم اکنون معادل 6 درصد از متانول دنیا را تولید می­کند اما با توجه به سند چشم ­انداز و اخبار صنعت میزان تولید متانول کشور با بهره برداری از مجتمع­های عظیم در حال ساخت از پنج میلیون تن فعلی به بین 14 میلیون تا ٢١ میلیون تن افزایش خواهد یافت که با تحقق آن ایران به یکی از قطب های اصلی تولید متانول جهان تبدیل خواهد شد. در صورت تحقق این مهم رشد ظرفیت تولید متانول در کشور بر اساس اخبار صنعت بیش از افزایش پیش­بینی شده دنیا خواهد بود. البته با توجه به وضعیت موجود در ایران بعد از تحریم صنعت پتروشیمی و مشکلات مهم ایجاد شده از جمله به روز رسانی تکنولوژی، مشکلات در امر تأمین مالی ارزی، نوسانات نرخ ارز و مشکلات ایجاد شده در بازپرداخت بدهی­های ارزی، مشکلات حمل و نقل محصولات از جمله متانول، عدم بیمه مناسب محموله محصولات و... از یک سو همچنین افزایش قیمت خوراک گاز طبیعی در صورت تحقق از سوی دیگر مشکلات زیادی را برای شرکت­های تولید کننده متانول در ایران ایجاد کرده است که کاهش چشم­گیر تولید متانول در 9 ماهه اول سال 1391 در مهم­ترین تولیدکننده این محصول در ایران می­تواند تصدیقی بر این ادعا باشد. همچنین حاشیه سود صنعت متانول در ایران با توجه به افزایش شدید نرخ خوراک واحدهای پتروشیمی به حاشیه سود جهانی نزدیک شده است . نتیجتأ چشم انداز صنعت متانول را می­توان مناسب و رو به رشد دید البته با گذشت مدت زمان لازم برای رفع تنگناهای تولید و حمل محصولات در ایران .