سرنوشت فولاد در 1404 چه خواهد شد؟

بر اساس برنامه ریزی های صورت گرفته و سرمایه گذاری های انجام شده قرار است ظرفیت تولید فولاد کشور تا پایان سند چشم انداز توسعه به بالای 55 میلیون تن برسد. البته وزیر صنعت، معدن و تجارت از فولادسازان کشور و فعالان این صنعت خواسته است که تمام تلاش خود را به کار گیرند و تا سال 1400 ظرفیت فولاد را به 50 میلیون تن و تا افق 1404 به 60 میلیون تن برسانند. برای رسیدن به این هدفگذاری باید چند نکته را در نظر گرفت. نخست اینکه آیا جانمایی صورت گرفته برای احداث این کارخانه ها درست بوده یا اینکه برخی کارخانه های جدید الاحداث به دلیل جانمایی نامناسب نمی توانند پس از بهره برداری نرخ بازگشت سرمایه را تامین کرده و محصولی رقابتی را وارد بازار کنند. موضوعی که می توان به آن پرداخت وضعیت مصرف انرژی در این کارخانه هاست. با توجه به اینکه تولید فولاد در ایران با روش احیای مستقیم صورت می گیرد و به گاز و برق زیادی برای تولید نیاز دارد، کارخانه های فولاد در ایران می توانند پس از واقعی کردن قیمت ها، محصولی رقابتی را وارد بازار کرده و آن را صادر کنند؟ سیاستگذاری در این باره باید به چه شکلی باشد و چگونه فولاد سازان ما خود را برای 5 یا 10 سال آینده شان بر اساس ثبات سیاستگذاری ها قیمتی آمده کنند. آنچه که امروز در بیشتر صنایع ایران به ویژه صنعت فولاد به چشم می خورد نبود حمایت های لازم از صاحبان این صنایع است. بنگاه های بزرگ و کوچک تولید کننده فولاد این روزها با مشکلات و اما و اگر های زیادی دست و پنجه نرم می کنند. آنها هنوز نمی دانند سیاست دولت برای تامین مواد اولیه شان چیست. سنگ آهن و انرژی دو ماده اولیه و حیاتی برای تولید فولاد در کشور هستند که سیاست های بلند مدت برای آن مشخص نشده و برای تولید کنندگان فولاد معلوم نیست که دولت کدام سیاستگذاری را برای تعیین قیمت سنگ آهن و انرژی دنبال می کند. از سویی دیگر با توجه به اینکه اکتشافات جدیدی برای یافتن سنگ آهن در کشور صورت نگرفته بسیاری از تولید کنندگان فولاد داخلی معتقدند در سال های آینده صنعت فولاد دچار کمبود شدید سنگ آهن داخلی خواهد شد و مجبور است که این محصول را با قیمت تمام شده بالاتری تهیه کند. چادرملو، چغارت، سنگان، گل گهر، جلا آباد و میشدوان شش معدن بزرگ سنگ آهن کشورند که حجم بزرگی از میزان نیاز صنعت فولاد را به این ماده معدنی تامین می کنند. با توجه به هزینه های بالای اکتشاف و ریسک فراوان بخش خصوصی تا کنون وارد فعالیت های اکتشافی برای کشف معادن سنگ آهن نشده است و دولت نیز در این رابطه کارنامه موفقی نداشته است. چالش‌های دستیابی به ظرفیت 55 میلیون تنی بر اساس طرح جامع فولاد که از سوی شرکت ملی فولاد ایران تدوین شده هدف نهایی، دستیابی به ظرفیت تولید 55 میلیون تن فولاد خام و حداقل سرانه مصرف 421 کیلوگرمی در ‌سال 1404 در نظر گرفته شده است در حالی که هم اکنون ظرفیت تولید فولاد خام در کشور در مرز 24 میلیون تن قرار دارد و جمع مجوزهای صادره به 144 میلیون تن رسیده است. همچنین بررسی‌ها نشان داده برآورد سرمایه گذاری برای اجرای طرح های منتخب فولادی به 12.2 میلیارد یورو می رسد که این رقم 1.6 میلیارد یورو نیز برای ایجاد زیرساخت ها همچون آب ،‌برق،‌ گاز،‌خطوط حمل و نقل ریلی و جاده ای،‌ تاسیسات بندری و .. را باید افزود. به نظر می‌رسد در این میان حدود 27 % از سرمایه گذاری های مورد نیاز برای تأمین زیرساخت های فوق، توسط سازمان ها و وزارتخانه های مربوطه در قالب طرح های توسعه زیربنایی کشور در دست اجرا بوده و تأمین اعتبار شده است. با این حال طبق گفته وزیر صنعت در راستای افزایش ظرفیت تولید فولاد، بهره‌مندی از توانمندی فعالان معدنی و سرمایه گذران در زمینه اکتشاف ضرورت دارد و انتظار می‌رود بهره‌برداری از معادن که روند کندی دارد، با سرعت بیشتری پیش رود. اما قطعاً برای این امر نیاز به منابع مالی است و به همین دلیل صندوق‌هایی به صورت ارزی و ریالی در بخش معدن باید ایجاد شود. اما در مطالعات انجام شده در طرح جامع فولاد، سهم خطوط ریلی 3 هزار و 180 کیلومتر خواهد بود این در حالی است که کل خطوط ریلی کشور از 11 هزار و 420 کیلومتر فعلی باید به 25هزار کیلومتر برسد. همچنین برای دستیابی به هدف ظرفیت تولید 55 میلیون تنی فولاد خام، ظرفیت حمل خطوط ریلی باید با رشد 4 برابری از 22میلیون تن به 88 میلیون تن افزایش یابد همزمان، ظرفیت حمل جاده ای از 59 میلیون به 90 میلیون تن و حمل دریایی از 27 به 30 میلیون تن ارتقا یابد. در طرح جامع،‌ با اولویت بندی کشور به مناطق 6 گانه، سواحل جنوبی کشور به سبب دسترسی به منابع تولید گاز،‌ ورود و خروج مواد اولیه از جمله سنگ آهن و مهمتر از همه وجود منابع آب،‌ به عنوان نقاط بهینه مشخص شده اند. از سویی دیگر توازن در تامین زنجیره تولید فولاد یکی از نکات مهم طرح جامع فولاد محسوب می شود. بر همین اساس ظرفیت 55 میلون تنی فولاد،‌ نیاز به 88 میلیون تن کنسانتره سنگ ‌آهن در سال دارد این در حالی است که اکنون کارخانه‌های فعال در تولید کنسانتره و دانه بندی 30 میلیون تن ظرفیت تولید دارند. بنا بر همین انجام طرح های اکتشافی از اهمیت بیشتری برخوردار می شوند به این دلیل که در حال حاضر با استناد به میزان ذخایر کشف شده فعلی، 37 سال از عمر ذخایر سنگ آهن کشور باقی مانده که این رقم در سال 1404 با ظرفیت تولید 55 میلیون تنی،‌ به 7 سال خواهد رسید. راه‌های رسیدن به 55 میلیون تن به اعتقاد کارشناسان توسعه فعالیت‌های اکتشاف و استخراج مواد معدنی، در کنار سرمایه‌گذاری مشترک با سایر کشور‌ها در راستای تجهیز معادن و تاسیس واحد‌های معدنی جدید، برای برون رفت از وضعیت موجود و رسیدن به افق 1404 لازم به نظر می‌رسد اما با توجه به این مسائل ضرورت هدایت صنعت فولاد کشور به سمت توسعه باید در دستور کار قرار گیرد. اما از منظری دیگر پیش‌بینی می‌شود تا 6 سال سال آینده ظرفیت تولید فولاد در دنیا به دو میلیارد تن برسد و ایران باید 5/2 درصد از تولید این محصول را از آن خود کند. این در حالی برآورد شده است که اکثر کارشناسان معتقدند روند نزولی قیمت سنگ آهن ادامه‌دار است و به دلیل تقاضای پایین چین و عرضه بالای سنگ آهن سال های 2015 و 2016 قیمت سنگ آهن و فولاد همچنان مسیر کاهشی را تجربه می‌کند و این سال‌ها، سال‌های بحرانی معادن سنگ آهن است. اما ایران همانند هند از این وضعیت بازار جهانی تاثیر پذیرفته و بسیاری از معادن سنگ آهن در آستانه تعطیلی هستند. هرچند از این وضعیت صاحب‌نظران این عرصه به عنوان چالشی بزرگ یاد می‌کنند، اما جدا از فضای بازار جهانی در پیش‌بینی‌ها واقعه‌ مهم‌تری به طور بلندمدت در انتظار در بخش معدن ایران است. از آنجایی که برای تولید هر تن فولاد تقریبا نیاز به دو تن سنگ‌آهن عیار 50 درصد است، اولین سوالی که در ذهن به وجود می‌آید این است که افزایش تولید فولاد به 55 میلیون تن با بهم‌‌ریختگی اوضاع بازار سنگ آهن چطور محقق خواهد شد؟ ایران چگونه می‌تواند بازار سنگ آهن و صنعت فولاد خود را با توجه به این اوضاع آشفته مدیریت کند؟