چرا «گردشگری» در ایران پول نمی‌سازد؟
«انگار قوانین رانندگی برایشان تعریف نشده است. در کنار تمام زیباییها، مردم خونگرم و جاذبههای که دارد، بی فرهنگی مردماش در رانندگی غیرقابل تحمل است.» طرز رانندگی مردم ایران برایش عجیب به نظر میرسد و گاهی آن را با رانندگی مردم کشورش مقایسه میکند. دوماه میشود که آلمان را به مقصد ایران ترک کرده و درحال جمعآوری خاطرات و عکسهای سفر است. آدلر که شمال ایران خیلی نظرش را جلب کرده میگوید:«چند ماه پیش دوستانم به ایران سفر کردند و دیدن عکسهای سفرشان مخصوصا با دریا و خاطراتی که از اینجا تعریف میکردند، انگیزهای برای سفرم به این کشور شد.» او معتقد است هنوز مردم کشورش با جاذبههای ایران و آثار تاریخی آن آشنا نیستند و اگر نه به حتم آن را اولویت خود برای سفرهایشان قرار میدهند. البته گفته او خیلی از دور از واقعیت نیست، چرا که رسانههای چنین کشورهایی تصاویری دوازه بانی شده و ناقص از ایران به مردم کشورشان ارائه میدهند و این امر باعث شکل گیری تصور نادرست در ذهن آنها میشود. در برخی از فیلمها مانند «سیصد»ایرانیان به عنوان افرادی جنگجو و خشونت طلب تصویر میشوند و پس از برخورد مستقیم مردم این کشورها با ایرانیان، تصور آنها رنگ دیگری به خود میگیرد. آبان ماه سال گذشته سید علی عراقچی، برادرزاده سید عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران اقدام به ساخت کمپین "ایران را باید دید" کرده و درباره هدف خود از این اقدام گفته است: «بسیاری از همکاران من به‌رغم موقعیت شغلی خود، تفاوت ایران(Iran) و عراق (Iraq) را نمی‌دانستند، بنابراین بر آن شدیم که با راه‌اندازی یک کمپین، از همه مردم دنیا بخواهیم تصاویر خود را از جاذبههای گردشگری ایران با هشتگ #MustSeeIran علامت‌گذاری کنند تا در همه دنیا این عکس‌ها دردسترس باشد و همه بتوانند چهره واقعی ایران را ببینندبه گفته او این کمپین در هر هفته 27 میلیون و در هر ماه 100 میلیون نفر بازدید کننده دارد. عراقچی درباره این کمپین گفته است:«ورود تنها یک درصد از 100 میلیون بازدیدکننده ماهانه به عنوان توریست به کشور، یعنی ورود سه میلیارد دلار ارز به ایران و این به معنای آن است که می‌توان درآمدی در حدود دو برابر درآمد نفتی از منبع توریسم برای کشور ایجاد کرد. مطابق آمار منتشر شده هر توریست به صورت میانگین سه هزار دلار ارزآوری دارد و این درآمد بسیار چشمگیری است که باید برای جذب آن برنامه‌ریزی دقیق داشت.»
طبق آمار سازمان جهانی گردشگری به طور متوسط از هر 11 تا 15 شاغل در دنیا یک شغل به گردشگری اختصاص داشته است و هر 5 تا 10 گردشگر یک فرصت شغلی ایجاد میکند. این مسئله به تنهایی میتواند به یکی از انگیزههای هر کشوری برای بالا بردن تعداد گردشگران تبدیل شود. صنعت گردشگری دولت ترکیه در اقدامی حمایتی برای حفظ بازار گردشگری خود در ایران و روسیه در شرایط کاهش قیمت جهانی نفت، به تمام هواپیماهای مسافربری که از روسیه و ایران به ترکیه سفر می کنند کمک هزینه سوخت اعطا میکند؛ این امر گواه بر اهمیت بحث گردشگری برای کشورهاست.در حال حاضر حدود 260 میلیون نفر در جهان در صنعت گردشگری و صنایع مرتبط مشغول به کار هستند، شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) میگوید این صنعت اکنون بیش از 9.5 درصد از تولید ناخالص داخلی کشورهای جهان را به خود اختصاص داده و اندازه آن مجموعا 7 هزار میلیارد دلار است.مطابق برآورد سازمان جهانی گردشگری، کل گردشگران دنیا در سال 1950، تقریبا 25 میلیون نفر و در سال 2000 حدود 692 میلیون نفر بوده است. همچنین پیش‌بینی میشود در سال 2020 به 1 میلیارد و 600 میلیون نفر برسد. یعنی سالانه 3.4 درصد رشد در طول یک دوره 25 ساله از سالهای 1995 تا 2020 صورت خواهد گرفت.
سهم ایران از کیک گردشگری جهانی چقدر است؟
«اگر مدیریت جاذبههای توریستی استان اصفهان در اختیار مالزی قرار گیرد، سالانه برابر با ارز آوری نفت برای ایران سود آور خواهد بود.» ماهاتیر محمد، نخست وزیر سابق مالزی در جریان یکی از سفرهایش به ایران، چنین توصیفی از کشور ارائه داده بود. روایت آمارها نیز تأیید میکند سهم ایران از کیک پر حجم و خوش طعم گردشگری بیش از برشی باریک نیست.
بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری نیز ایران در ردیف 10 کشور برتر دنیا در زمینه گردشگری قرار دارد اما سهم کشور از این صنعت سودآور کمتر از نیم درصد است. در سال 2013 از مجموع 150 میلیون سفر خارجی در جهان، سهم ایران فقط 4 میلیون نفر بوده است.
عدم توازن بین ورودیها و خروجیهای ایران نیز، یکی دیگر از معضلات صنعت گردشگری ایران است. بر اساس مستندات موجود در سال 2013 حدود 7 میلیون نفرایرانی با صرف هزینه‌ای معادل 10 میلیارد دلار به خارج از کشور سفر کرده‌اند. در حالی که در همین سال ایران فقط پذیرای 4 میلیون گردشگر بوده و از این محل درآمدی معادل 5 میلیارد دلار کسب کرده است.
مسعود سلطانی‌فر، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی یک ماه پیش گفته بود:«سالانه حدود 5 میلیون گردشگر به کشور می‌‌آیند و از این گردشگران 7 تا 7 و نیم میلیارد دلار درآمد کسب میشود.» این میزان درآمد در حالی است که کشورهای همسایه ایران گردشگری به یکی از محل‌های اصلی کسب درآمدشان تبدیل شده است. به گزارش ایسنا، در سال 2014 حدود 41 میلیون و 400 هزار گردشگر خارجی از ترکیه دیدن کردند که از مجموع 34.3 میلیارد دلار درآمد حاصله از ورود این گردشگران، 6.5 میلیارد دلار بابت هزینه برای وعده‌های غذایی و خوراکی‌ها بوده است. با استناد به آمارمعاون رئیس جمهور، درآمد ایران از ورود گردشگران خارجی در سال گذشته حدود 7 میلیارد دلار بوده است؛ این رقم تقریباً با هزینه وعده‌های غذایی توریستهای ترکیه برابر است.
این میزان درآمد در حالی است که بر اساس سند چشم انداز توسعه، تا سال 1404 ایران باید میزبان 20 میلیون گردشگر باشد و از این محل 25 میلیارد دلار درآمد ارزی کسب کند.
بر اساس اطلاعات رسمی مرکز آمار ایران سالیانه 46 میلیارد تومان هزینه تورهای مسافرتی ایران به خارج از کشور میشود. از این رقم 20 میلیارد تومان به هزینههای حملونقل میرسد، 17 میلیارد تومان هزینه سوغاتی میشود، 3 میلیارد و 500 میلیون تومان برای هزینههای خوراکی مصرف میشود، 2 میلیارد تومان هزینه اقامت و 6 میلیارد تومان نیز هزینه خرید کالا و لوازم از کشورهای مقصد و به خصوص ترکیه میشود. طی یک سال گذشته تنها 4 هزار و 387 میلیارد تومان صرف سفرهای داخلی شده و بخش مهمی از تمرکز شهروندان ایرانی صرف مسافرت به آن سوی مرزها شده است.
گزارش مجمع اقتصاد (WEF)، در حوزه سفر و گردشگری هر 2 سال یکبار منتشر میشود. این گزارش ابزاری استراتژیک برای کسب و کارها و دولت‌ها، و منبعی خوب جهت مقایسه کشورها از حیث رقابت در گردشگری و اتخاذ تصمیمگیریهای مهم در سرمایه گذاری صنعت گردشگری است. مجمع جهانی اقتصاد در گزارشی با عنوان شاخص رقابتپذیری گردشگری و سفر در سال 2015 با مطالعه 141 کشور جهان، در نهایت ایران را به عنوان اقتصادیترین و ارزانترین مقصد گردشگری جهان شناخت. ایران توانسته در رقابتپذیری قیمت در سفر و گردشگری رتبه اول، در زمینه مالیات بر بلیط و عوارض فرودگاهی رتبه سوم، در تعداد سایتهای ثبت شده جهانی میراث فرهنگی رتبه نهم و همچنین در تعداد نمودها و تجلیات فرهنگی شفاهی و ناملموس رتبه دهم را از 141 کشور کسب کند.
اما در سال 93 رشد چشمگیری در آمار توریستهای ایران به وجود آمده است. پور فرج، رییس جامعه تورگردانان ایران اعلام کرده است: «طبق پیش بینی های صورت گرفته برای این سال، آمار گردشگران ورودی به کشور 4 میلیون و 600 هزار اعلام شده بود، این در حالی است که این عدد تا پایان سال به بیش از 5 میلیون نفر رسید.» اما در همین سال حدود 5 میلیون و 600 هزار گردشگر از کشور خارج شده است.مسئولان گردشگری کشور از ورود 4 میلیون و 126 هزار گردشگر خارجی در سال 92 به کشور خبر دادهاند. این آمار نشان می‌دهد میزان ورود گردشگران خارجی به کشور نسبت به مدت مشابه سال قبل، 21 درصد رشد داشته است. بر اساس این گزارش کشورهای اول در تعداد گردشگر خارجی ورودی در سال 92، عراق آذربایجان، افغانستان، ترکیه، پاکستان، ترکمنستان، عربستان سعودی، کویت و هندوستان بوده است. از این تعداد حدود دو میلیون و 500 هزار نفر از آنها با منظورهای خاص گردشگری به کشور آمده اند که سفر به منظور زیارت در اولویت آنها بوده است.
محسن مهرعلیزاده، رییس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران در گفتگو با «آینده نگر» میگوید صنعت توریسم در ایران نوسان زیاد داشته و روند ثابتی وجود نداشته است. او میگوید: «متاسفانه در چند سال اخیر روند افزایشی نداشتهایم، ولی به دلیل اتفاقاتی که در منطقه افتاد این صنعت در کشورمان کمی وضع بهبود به خود گرفت. چرا که وضع زندگی مردم کشور عراق و سوریه بهتر و راه آمدن آنها به ایران باز شد. از آنجا که بخش قابل توجهی از توریستهایی که به ایران سفر میکنند توریستهای مذهبی هستند که از این کشورها می آیند و با توجه به وضعیت اقتصادی و موضع گیری دولت آنها، رشد کمی در چند سال اخیر داشتهایم.»
در سال 94 نیز طبق پیش بینی های صورت گرفته در لایحه بودجه 94، توازن گردشگری ورودی و خروجی در این سال همچنان منفی خواهد ماند. بر این اساس در مقابل 5 میلیون و 25 هزار گردشگری که از خارج کشور به ایران وارد میشوند، 6 میلیون و 900 هزار ایرانی از کشور خارج خواهند شد.
مسعود سلطانی فر، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی نیز اعلام کرده است: «در دوره تاریخی 28 اسفند 93 تا 14 فروردین 94، تعداد 60 میلیون و 84 هزار نفر اقامت در شب ثبت شده است که اگر میانگین سفر یک فرد را 4 روز تصور کنیم، حدود 15 میلیون مسافر و گردشگر در این مدت داشتهایم که این رقم نسبت به نوروز سال گذشته 3 درصد افزایش داشته است.»
2 ماه است در تحلیل‌‌های تمام کارشناسان اقتصادی، یک تحول سیاسی کشور نقش اساسی دارد. «توافق هسته‌ای» از تحلیل مهرعلیزاده در حوزه گردشگری نیز بیرون نمانده است. او درباره چشم‌انداز صنعت گردشگری ایران میگوید:«ایران تاکنون از بعد مسائل اقتصادی و تبادلات مالی تا حدودی مشکل داشته است که پس از رفع تحریمها این وضعیت بهبود یافته و باعث تسهیل ورود گردشگر به کشور خواهد شد» به اعتقاد او، بیشترین تاثیر رفع تحریمها بر صنعت گردشگری به دلیل تغییر دیدگاه مردم سایر کشورها به ایران است:«دیدگاههایی در دنیا نسبت به مسائل امنیتی، فضای فرهنگی و ... ایران در دنیا ایجاد شده بود و با رفع تحریمها، گروهها و شرکتهای فعال در توریسم تلاش میکنند مردم کشورشان را برای بازدید به ایران بفرستند. حتی انگیزه مضاعفی برای مردم دنیا ایجاد شده تا ببینند کشوری که مدتی طولانی در مقابل کشورهای قدرتمند جهان مقاومت کرد و تسلیم نشد و کشوری که حرفهای منفی درباره آن میزدند و حالا از فضائلش سخن میگویند، چه شکلی است.»
همچنین به گفته مسود سلطانی فر، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بازگشت محمولههای باستانی بعد از 50 سال به ایران، لغو روادید 40 کشور و بسته پیشنهادی سرمایهگزاری با بیش ازهزار پروژه از برنامه-های این سازمان برای دوران پس از تحریم است. اینها از مواردی است که اگر تحقق یابد می تواند تحول قابل ملاحظه ای در صنعت گردشگری ایران و افزایش رشد اقتصادی کشور ایجاد کند.
منبع: آینده‌نگر- ماه‌نامه اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران
