پتروشیمی-اتیلن-قسمت پایانی(وضعیت داخلی)

1. وضعیت صنعت پتروشیمی ایران در یک نگاه پتروشیمی به عنوان صنعت مهم و مادر کشور یکی از بخش های اصلی صنعت نفت می باشد. یکی از مزیت های نسبی صنایع پتروشیمی در کشور، فراوانی منابع هیدروکربوری و مواد اولیه می باشد زیرا منشأ اصلی مواد ساخته شده پتروشیمی، منابع هیدروکربوری نفتی و گاز است. براین اساس به علت نیاز صنایع پتروشیمی به خوراک هیدروکربوری اغلب صنایع پتروشیمی در جوار پالایشگاه های نفت و گاز بر طبق برنامه های مدون و درازمدت به صورت یک مجتمع کامل احداث می گردند. از این رو اقتصاد بازار مواد پتروشیمیایی و محصولات نفت و گاز در کشورهای صنعتی بهم پیوند خورده است. واقعیت این است که صنعت پتروشیمی ایران در سطح جهان سهم اندکی را دراختیار دارد. سهم ایران از تولیدات 570 میلیارد دلاری پتروشیمی در سطح جهان در شرایط کنونی کمتر از یک درصد است. با این حال سیر صعودی و روندی فزاینده تولیدات پتروشیمی کشور بر روی تعدد و تنوع محصولات پتروشیمی تأثیرگذار بوده است. در 10 سال گذشته عمده مواد پتروشیمی از نفت تولید می شد ولی امروزه فناوری تولید مواد پتروشیمی از گاز در بیش از 70% موارد در سطح تولید انبوه وجود دارد. تغییر فناوری و تولید مواد پتروشیمی از گاز به جای نفت خام ، موقعیت بی نظیری برای ایران ایجاد کرده است.

جدول9- ظرفيت برخي از محصولات عمده پتروشيمي ايران در مقايسه با جهان ( ارقام به هزار تن در سال)

منبع: شركت ملي صنايع پتروشيمي

شركت هاي توليدكننده اتيلن درايران

بزرگترين توليد كنندگان اتيلن در ايران پتروشيمي جم و پتروشيمي مارون مي باشند. همچنين پتروشيمي هاي ديگري از جمله پتروشيمي كاويان، آرياساسول، اميركبير، شازند، بندر امام، تبريز و مرواريد نيز اتيلن توليد مي‌كنند كه در ادامه بيان مختصري راجع به آنها داده شده است:

پتروشيمي جم

شرکت پترشیمی جم – الفین دهم– یکی از طرح های برنامه استراتژیک توسعه صنایع پتروشیمی کشور بوده که مراحل مقدماتی و توجیهات فنی و اقتصادی آن در سال 1378 در مدیریت برنامه ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی آغاز و در سال 1379 اجرایی شد. مجتمع پتروشیمی جم با ظرفیت تولید دو میلیون و 696 هزار تن در سال در زمینی به مساحت 77 هکتار راه اندازی شد و شرکت سرمایه گذاری صنایع پتروشیمیایی و شیمیایی تأمین، شرکت سرمایه گذاری صندوق بازنشستگی کشوری و نیز صندوق بازنشستگی کشوری به ترتیب با 25.8، 24.5 و 22.86 درصد بیشترین مالکیت این واحد را در اختیار دارند. شرکت های سرمایه گذاری استانی و بازرگانی پتروشیمی نیز از دیگر سهامداران پتروشیمی جم محسوب می شوند. محصول تولیدی پتروشیمی جم پلی الفین به عنوان محصول میانی صنعت پتروشیمی است که در فرآیند تولید آن نیز از خوراک مایع و گاز استفاده می شود. واحد الفین مجتمع پتروشیمی جم با ظرفیت 1.320.000 تن اتیلن و 306 هزار تن پروپیلن در سال بزرگترین واحد الفین کشور و جهان می‌باشد که اجرای این پروژه در چنین مقیاسی بعنوان دستاورد مهم در صنعت پتروشیمی کشور محسوب خواهد شد. فاز اول این مجتمع شامل واحدهای اتیلن گلایکول، پلی اتیلن سنگین، الفین، پلی اتیلن سبک خطی و نیز واحد پلی پروپیلن می شود که ظرفیت اسمی واحد اتیلن آن یک میلیون و 320 هزار تن بر سال است. فاز دوم نیز واحد بوتادین با ظرفیت 115 هزار تن در سال، واحد بوتن 1 با ظرفیت 100 هزار تن در سال و نیز واحد Rubber & ABS با ظرفیت 260 هزار تن در سال را شامل می شود. صادرات محصولاتی همچون اتیلن، بوتن 1، بوتادین و نیز انواع پلیمرها در حال حاضر به بیش از 11 کشور جهان همچون چین، روسیه، ترکیه، یونان، هند و فیلیپین انجام می شود. متان به عنوان خوراک گازی مورد نیاز پتروشیمی جم به صورت مستقیم از پالایشگاه فازهای مختلف پارس جنوبی و رافینت به عنوان خوراک مایع از پتروشیمی برزویه که در همسایگی این مجموعه واقع است، تأمین می شود و تأمین خوراک مصرفی به صورت مستمر از منابع اصلی کشور یکی از ویژگی های این مجتمع به شمار می رود. براساس مصوبه وزارت نفت نرخ مایع پتروشیمی ها 65 درصد نرخ FOB خلیج فارس و نرخ گاز مصرفی نیز 95 درصد این نرخ محاسبه می شود. اما در حالی چالشی جدید در خصوص احتمال افزایش نرخ خوراک گازی به میان آمده که پتروشیمی جم برای تأمین خوراک گازی با شرکت ملی گاز ایران قرارداد 15 ساله منعقد کرده که حدود 11 سال آن باقی مانده است.

پتروشيمي بندر امام

شركت سهامي پتروشيمي ايران زين (سهامي خاص) با مشاركت ميتسوني ژاپن و شركت ملي صنايع پتروشيمي (سهامي خاص) در سال 1352 تأسيس گرديد و تحت شماره 16857 در اداره ثبت شركتها و مالكيت صنعتي تهران به ثبت رسيده است و به استناد صورتجلسه مجمع عمومي فوق العاده مورخ 16/10/1385 محل شركت به استان خوزستان، بندر امام خميني، مجتمع پتروشيمي بندر امام منتقل گرديد و شماره ثبت از 16857 به شماره 6301 و نيز محل ثبت از تهران به ماهشهر تغيير يافت. از سال 1357 لغايت 1368 عمدتاً به علت جنگ تحميلي و عدم همكاري شركت ميتسوئي ژاپن عملاً فعاليت شركت متوقف شد و به حالت تعليق درآمد كه در نهايت طبق موافقتنامه مورخ 16 مهر 1368 في مابين شركت ملي صنايع پتروشيمي و شركت مزبور، كليه سهام شركت فوق به شركت ملي صنايع پتروشيمي انتقال يافت. متعاقب آن بموجب مصوبه مجمع عمومي فوق العاده مورخ 15 اسفندماه 1368 صاحبان سهام، اساسنامه جديد شركت جايگزين اساسنامه قبلي گرديد و نام شركت به شركت سهامي پتروشيمي بندر امام (سهامي خاص) تغيير يافت و بازسازي مجتمع شروع گرديد. در حال حاضر شركت پتروشيمي بندر امام( سهامي خاص) جزء واحدهاي تجاري فرعي شركت ملي صنايع پتروشيمي و واحد تجاري اصلي نهايي گروه شركت ملي صنايع پتروشيمي است كه مركز اصلي شركت و كارخانه هاي آن در بندر امام خميني واقع است. براساس مصوبه هيأت عالي واگذاري مقرر گرديده است سهام شركت از طريق انتقال به هلدينگ پتروشيمي خليج فارس واگذار شود لذا در سال 1390 سهام شركت ملي صنايع پتروشيمي به شركت ياد شده منتقل و نقل و انتقالات سهام در دفاتر سهام انجام گرفته است. پتروشيمي بندر امام محصولات متنوعي اعم از الفين‌ها، پلي الفين‌ها، آروماتيك‌ها و ساير محصولات پتروشيمي را توليد مي‌كند. خوراك پتروشيمي بندرامام شامل اتان و بوتان و پنتان پلاس مي‌باشد.

پتروشيمي مارون

شركت پتروشيمي مارون در تاريخ 24/11/1377 در اداره ثبت شركتها و مالكيت صنعتي تهران به ثبت رسيده است. انتقال مركز اصلي شركت از تهران به ماهشهر‌(منطقه ويژه اقتصادي پتروشيمي) در تاريخ 05/10/1386 انجام پذيرفته و به استناد مصوبه مورخ 8/6/1388 مجمع عمومي فوق العاده شركت، مالكيت شركت از سهامي خاص به سهامي عام تبديل شده است. شركت در تاريخ 6/10/1390 با قيمت 16,000 ريال به ازاي هر سهم در بازار فرابورس كشف قيمت گرديده است.

شركت پتروشيمي مارون با ظرفيت توليد سالانه 1.1 ميليون تن اتيلن و 200 هزار تن پروپيلن در زمره بزرگترين مجتمع‌هاي پتروشيمي جهان محسوب مي‌شود. در اين مجتمع اتان از گاز طبيعي در واحد بازيابي اتان، استحصال شده و طي فرآيندهايي به مواد الفيني به عنوان محصولات مياني و فرآورده‌هاي پليمري و شيميايي به عنوان محصولات نهايي تبديل مي‌شود.

پتروشيمي امير كبير

شركت پتروشيمي اميركبير در سال 1376 به عنوان مجري طرح الفين ششم انتخاب شد و به ثبت رسيد. طرح الفين ششم از جمله طرح‌هاي مصوب برنامه پنج ساله دوم شركت ملي صنايع پتروشيمي محسوب مي‌شود. كارخانه اين شركت در بندر ماهشهر مي‌باشد و اين شركت بزرگترين تولييد كننده محصولات پلي اتيلن در كشور به شمار مي‌رود. همچنين براي اولين بار نماد شركت در خرداد ماه سال 90 در بازار پايه فرابورس با قيمت پايه 447 تومان بازگشايي شد. اين شركت سالانه بيش از 830 هزار تن محصول پتروشيمي به خصوص پلي اتيلن سبك و سنگين به فروش مي‌رساند كه بيش از 40 درصد فروش شركت به امر صادرات اختصاص يافته است.

پتروشيمي شازند

فعاليت توليدي پتروشيمي اراك از سال 1372 آغاز شد و اين شركت در سال 1376 در بورس اوراق بهادار پذيرفته شد. اين شركت در سال 1388 نام خود را به پتروشيمي شازند تغيير داد. فعاليت پتروشيمي شازند در زمينه تهيه و توليد انواع مواد و فرآورده‌هاي پتروشيمي از قبيل اتيلن، پلي اتيلن، پلي پروپيلن، بوتادين، پلي بوتادين و ساير محصولات پتروشيمي است. اين شركت هم اكنون با سرمايه 120 ميليارد تومان ظرفيت فروش بيش از 830 هزار تن انواع محصولات پتروشيمي فعاليت مي‌كند. اين شركت يكي از بزرگترين توليدكنندگان انواع اتيلن‌ها و پروپيلن‌ها در ايران مي‌باشد. مواد اوليه شركت نيز نفتا است كه يكي از مشتقات نفتي بوده و عمدتاً از پالايشگاههاي داخلي تأمين مي‌گردد.

جدول10- شركت هاي توليد كننده اتيلن در ايران- هزار تن در سال

منبع : apic.co/aboutfa.asp

3. حاشيه سود صنعت اتيلن در ايران خوراك مورد استفاده براي توليد اتيلن در شركت‌هاي پتروشيمي ايران، اتان و نفتا است كه به جز پتروشيمي شازند كه از خوراك نفتا براي توليد اتيلن استفاده مي‌كند، خوراك مابقي پتروشيمي‌ها اتان مي‌باشد. در ادامه حاشيه سود شركت پتروشيمي مارون كه بعد از پتروشيمي جم يكي از بزرگترين توليدكنندگان اتيلن در ايران است به عنوان نماينده صنعت اتيلن مورد بررسي قرار مي‌گيرد. الف) سناريوي اول ( عدم افزايش نرخ خوراك گاز مصرفي) در جدول زير حاشيه  سود خالص شركت پتروشيمي مارون نشان داده شده است:

جدول10- حاشيه سود خالص پتروشيمي مارون

همانطور كه در جدول مشاهده مي‌گردد، حاشيه سود خالص شركت از 63 درصد در سال 90 به 77 درصد در سال 91 رسيده است كه علت آن افزايش نرخ ارز و درآمد حاصل از سرمايه گذاري در شركت پتروشيمي لاله مي‌باشد. ب) سناريوي دوم (افزايش دو برابري در نرخ خوراك گاز مصرفي) بهاي تمام شده محصول شركت شامل مواد مستقيم، دستمزد مستقيم و سربار مي‌باشد كه عمده مواد مستقيم را گاز اتان تشكيل مي‌دهد. در جدول ذيل اقلام مربوطه آمده است:

جدول11- بهاي تمام شده به تفكيك (ارقام به ريال)

با توجه به جدول فوق، هزينه اتان مصرفي 32 تا 51 درصد بهاي تمام شده را تشكيل مي‌دهد و درصد آن طي سا‌ل‌هاي 89 تا 91 روبه افزايش بوده است. مابقي مواد مصرفي درصد بسيار كمي از بهاي تمام شده را تشكيل مي‌دهند.

 

نتيجه گيري اتیلن بزرگترین حجم تولیدات شیمیایی را به خود اختصاص داده است. اتیلن عمدتاً به صورت پلیمر و ماده اولیه جهت تولید بسیاری از مواد پایین دستی صنایع پتروشیمی مورد استفاده قرار می گیرد از اينرو نقش بسیار مهمی در این صنعت دارا می باشدو نماينده صنعت پتروشيمي محسوب مي‌گردد. چشم انداز صنعت اتيلن در دنيا تا سال 2016 مثبت و روبه رشد مي‌باشد. كشور ما اكنون 4 درصد از اتيلن دنيا را توليد مي‌كند اما با توجه به طرح‌هاي در حال اجرا سهم توليد آن از 5,294 ميليون تن در سال 2011 به 13,059 ميليون تن در سال 2015 افزايش خواهد يافت و سهم آن از 4% به 8% خواهد رسيد. همچنين عمده خوراك مورد استفاده در منطقه خاورميانه براي توليد اتيلن، اتان مي‌باشد در مقايسه با توليدكنندگان آمريكايي و اروپايي كه بيشتر از نفتا استفاده مي‌كنند و اين يك مزيت هزينه خوراك براي خاورميانه محسوب مي‌شود. اما از طرف ديگر توسعه ميادين گاز شيل آمريكاي شمالي موجب تجديد حيات صنايع پتروشيمي آمريكا و بهبود جايگاه رقابتي توليدكنندگان آمريكايي در جهان خواهد شد اماهنوز به اندازه‌اي نيست كه توليدكنندگان خاورميانه را به زير بكشد. البته با توجه به وضعيت موجود در ايران بعد از تحريم صنعت پتروشيمي و مشكلات مهم ايجاد شده از جمله به روز رساني تكنولوژي، مشكلات در امر تأمين مالي ارزي، نوسانات نرخ ارز و مشكلات ايجاد شده در بازپرداخت بدهي‌هاي ارزي، مشكلات حمل و نقل محصولات، عدم بيمه مناسب محصولات و ... از يك سو همچنين افزايش قيمت خوراك گاز طبيعي در صورت تحقق مشكلات زيادي را براي شركت‌هاي توليد كننده اتيلن در ايران ايجاد كرده است كه كاهش ميزان توليد سال 91 مهم‌ترين توليدكننده اين محصول در ايران مي‌تواند تصديقي بر اين ادعا باشد. در نهايت چشم انداز اتيلن را با گذشت زمان و رفع تنگناهاي توليد و حمل و بيمه محصولات مي‌توان مثبت و روبه رشد ديد.