کد: 23194 تاریخ انتشار :۱۶ اسفند ۱۳۹۵ ساعت ۰۶:۰۵
به گزارش TSEpress به نقل از هفته نامه بورس با توسعه انتشار انواع صکوک و نیاز به تامین مالی، تخصیص منابع، جذب منابع خرد و هدایت منابع به سمت نهادهای نیازمند نقدینگی، ضرورت غیرقابل انکار حمایت و انتشار انواع اوراق بهادار بیش از پیش احساس می‌شود. اوراق بهادار اسلامی مبتنی‌بر شریعت که پرچمدار این اوراق تاکنون ابزار مالی اسلامی صکوک بوده، می‌تواند نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصادی کشورهای اسلامی ایفا کند. ابزار صکوک در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه دیگر کشورهای اسلامی قرار گرفته و با حجم بالایی - چه داخلی و چه بین‌المللی- در حال انتشار است. در چند سال گذشته تلاش‌های بسیاری برای توسعه بازار سرمایه اسلامی در ایران صورت گرفته اما توسعه بیشتر و جذب منابع داخلی و حتی خارجی نیازمند توجه بیش از پیش دولت، نظام مالی و همه ارکان و نهادهای دخیل در این حوزه است. اگرچه چالش‌هایی نیز در مسیر توسعه و گسترش انتشار این ابزار وجود دارد اما اتخاذ سیاست‌های راهبردی و تشکیل کارگروه‌های مشورتی متشکل از همه نهادهای درگیر می‌تواند گام موثری در راستای ارتقای بازار سرمایه اسلامی به شمار آید. برخی چالشهای پیش روی استفاده از این ابزار مالی در ایران در ادامه بررسی شده است.
- عدم فرهنگ‌سازی مناسب و عدم اطلاع سرمایه‌گذاران از انواع صکوک و کارکرد آنها
سپرده‌گذاری در بانک به دلیل کم‌ریسک بودن و پرداخت بازده مشخص، همیشه مورد توجه سرمایه‌گذاران به‌خصوص عامه مردم بوده است. صکوک اوراقی است که می‌تواند با پرداخت سودی بالای ۱۷ درصد و با حداقل ریسک در اختیار سرمایه‌گذاران قرار گیرد، اما به دلیل عدم فرهنگ‌سازی مناسب و اطلاع‌رسانی ضعیف در این خصوص، عموم مردم با این روش سرمایه‌گذاری بیگانه‌اند.
- کمبود انگیزه‌های لازم برای بنگاه‌های اقتصادی جهت تامین مالی از طریق انتشار صکوک
در حال حاضر، هنوز شرکت‌ها به تامین مالی از طریق سیستم بانکی و دریافت تسهیلات تمایل بیشتری نشان می‌دهند. یکی از دلایل این مساله پیچیدگی بیشتر انتشار این اوراق نسبت به تامین مالی از طریق بانک‌ها و گاهی اوقات زمان‌بر بودن انتشار این اوراق است. دلیل دیگر، بالا بودن هزینه انتشار است؛ بانی باید هزینه‌هایی بابت بازارگردانی، پذیره‌نویسی و کارمزد ارکان پرداخت کند. درنتیجه تامین مالی از طریق انتشار صکوک به دلیل تحمل هزینه‌ای نزدیک به هزینه تامین مالی از طریق بانک‌ها و با در نظر گرفتن بوروکراسی زیاد، برای شرکت‌ها توجیه منطقی و اقتصادی ندارد.
- کمبود ضامن معتبر برای انتشار اوراق
یکی از مشکلاتی که باعث طولانی شدن زمان فرآیند انتشار اوراق می‌شود، عدم دسترسی بانی به ضامن معتبر است. نهادهای مجاز برای ضمانت صکوک شامل بانک‌ها، موسسات مالی و اعتباری تحت نظارت بانک مرکزی، بیمه‌های تحت نظارت بیمه مرکزی، شرکت‌های تامین سرمایه، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، نهادهای عمومی و شرکت‌ها و موسسات دولتی هستند. انتخاب بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری تحت نظارت بانک مرکزی به‌عنوان ضامن باعث تحمیل هزینه‌هایی بعضا سنگین بر بانی می‌شود. از طرفی ریسک تمرکز بر سیستم بانکی زیاد است و این ریسک می‌تواند به بازار صکوک منتقل شود. از طرف دیگر با قبول بانک به‌عنوان ضامن محدودیت‌هایی از طرف بانک مرکزی درخصوص تعیین نرخ بازده صکوک اعمال می‌شود و باعث دستکاری نرخ سود می‌شود و بازار سرمایه نمی‌تواند نرخ‌ها را بالا و پایین کند. این وابستگی به بازار پول و گره زدن توسعه بازار سرمایه اسلامی به بازار پول چه‌بسا باعث می‌شود در بلندمدت نتوانیم شاهد توسعه این بازار و جهانی شدن آن باشیم. همچنین شرکت‌های تامین سرمایه هم که به آنها اجازه ضمانت انتشار اوراق صکوک داده شده است، براساس الزامات کفایت سرمایه ظرفیت ضمانت اوراق بهادار اسلامی با حجم بالا را ندارند.
- متنوع نبودن صکوک موجود در بازار سرمایه
با ایجاد ابزارهای مالی جدید در بازار بدهی علاوه‌بر افزایش سهم این بازار در تامین مالی کشور، بستری مناسب برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی فراهم می‌شود. درحال‌حاضر یکی از مهمترین محدودیت‌های تامین مالی از طریق بازار سرمایه ایران آن است که ابزارهای تامین مالی موجود در این بازار پاسخگوی نیازهای متنوع سرمایه‌گذاران و بنگاه‌های اقتصادی جهت تامین مالی نیست. هنوز هم بخش عمده تامین مالی در ایران از طریق نظام بانکی انجام می‌شود.
- عدم انتشار صکوک بین‌المللی
در سال‌های گذشته، بازار صکوک در سطح بین‌المللی از رشد قابل توجهی برخوردار بوده است و پس از بانکداری اسلامی، پرشتاب‌ترین بخش در صنعت مالی اسلامی به شمار می‌رود. در بسیاری از کشورهای اسلامی (از جمله مالزی، امارات، اندونزی و بحرین) و غیر اسلامی (از جمله انگلستان، لوکزامبورگ، هنگ‌کنگ، آلمان، ژاپن و فرانسه) استفاده از صکوک بین‌المللی گسترش یافته است و دولت‌ها، شرکت‌ها و موسسات شبه‌دولتی گوناگون این اوراق را منتشر می‌کنند. شایان ذکر است تا پایان سال ۲۰۱۵ حدودا ۳۴ درصد از صکوک منتشره جهانی، صکوک بین‌المللی بوده است.
- نبود ثبات در سیاست‌های اقتصادی کشور
ریسک در ابزارهای مالی اسلامی نیز مانند نظام مالی متعارف وجود دارد. در حالت کلی می‌توان گفت صکوک در جایگاه نماینده ابزارهای مالی اسلامی، به صورت ذاتی نسبت به دیگر ابزارهای مالی از ریسک بیشتری برخوردار است. در ارتباط با هر نوع اوراق ریسک‌های گوناگونی به وجود می‌آید که هر یک نیازهای مدیریت ریسک خاص خود را می‌طلبد. ریسک نرخ سود عبارت است از: تغییری که در ارزش اوراق بهادار، به علت تغییر در نرخ بازده دیگر فرصت‌های سرمایه‌گذاری اتفاق می‌افتد که سبب می‌شود دارندگان اوراق با ریسک سود و هزینه فرصت سرمایه‌گذاری روبه‌رو شوند و در صورتی که صکوک بازار ثانویه داشته باشند، ممکن است ارزش بازاری اوراق کاهش یابد. ریسک بعدی که مربوط به کلیه اوراق صکوک است، ریسک اعتباری است. به احتمال پرداخت نکردن به موقع تعهدات مالی یک ناشر ریسک اعتباری یا ریسک نکول گفته می‌شود. نکول زمانی رخ می‌دهد که ناشر نتواند یا نخواهد تعهدات خود را انجام دهد
- عدم انتشار صکوک دولتی
در ۱۱ ماهه سال ۲۰۱۵ حدود ۷۰ درصد از صکوک منتشره جهانی در بازار اولیه صکوک دولتی بوده که به مبلغ ۴۱٫۳۳ میلیارد دلار ارزشگذاری شده است. عدم استفاده مناسب از ظرفیت صکوک در بخش دولتی که بخش عمده اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهد، یکی از مهمترین مشکلات در راستای توسعه بازار صکوک در ایران است.
اقتصاد صکوک
