پرداختن به امور خیریه از دیرباز جزو جدانشدنی زندگی مردم جهان است؛ هنوز هم مردم بهطور مستقیم کمکهای خیریه خود را به نیازمندان میرسانند یا این اقدام را از طریق موسسات خیریه انجام میدهند. به واسطه گسترش بازارهای مالی و تنوع ابزارهای آن، پای امور نیکوکارانه هم به آنها باز شد و صندوقهایی طراحی و راهاندازی شد که صورتهای مالی شفاف و وجود کنترل و نظارت بر آنها، یک امتیاز تلقی میشد چون گاهی درخصوص مصرف منابع موسسات خیریه، شائبه به وجود میآمد و البته که این حق نیکوکاران است که بدانند وجوه خیریه آنها چه روندی را طی کرده است و بتوانند به گزارشهای مالی موسسات خیریه دسترسی داشته باشند. در ایران هم چند سالی است که صندوقهای نیکوکاری در بازار سرمایه راهاندازی شدهاند. نیکاندیشان هنر، رفاه کودک، حافظ، ایتام برکت، بانک گردشگردی، ورزشی پرسپولیس، جایزه علمی-فناوری پیامبر اعظم(ص)، دانشگاه الزهرا، دانشگاه تهران، لوتوس رویان، درمان زنجیره امید، میراث ماندگار پاسارگاد، ندای امید، کشتی ورزش ملی ایران و یکم نیکوکاری آگاه، صندوقهای نیکوکاری در بازار سرمایه هستند. سرمایهگذاری در صندوقهای نیکوکاری به سه شکل انجام میشود که خریداران واحدهای صندوقها هنگام سرمایهگذاری، یکی از سه نوع را انتخاب میکنند؛ نوع اول به این صورت است خریدار واحدهای صندوق، اصل و سود پول خود را به صندوق میبخشد که به آن «هبه» هم گفته میشود. در این روش، واحدها به نام مدیر اجرایی صندوق صادر میشود. در روش دوم، اصل پول برای خریدار واحدهای صندوق میماند و هرچقدر سود حاصل شود، صرف اهداف صندوق میشود. روش سوم به این ترتیب است که اصل پول به اضافه درصد مشخصی از سود که در امیدنامه صندوق میآید، متعلق به خود فرد میشود و هرچقدر سود بیشتری ساخته شود، برای اهداف صندوق مصرف میشود. هفتهنامه بورس در گزارش حاضر به ارزیابی عملکرد کلی این صندوقها پرداخته است. کارشناسان معتقدند که هرچند شفافیت، امتیاز قابل توجه صندوقهای نیکوکاری است اما فرهنگسازی و تبلیغات خوبی برای آنها انجام نشد و به همین دلیل، این صندوقها در حاشیه ماندند. امور نیکوکارانه نیازمند تخصص و شفافیت است احمد پویانفر، مدیرعامل شرکت مشاور سرمایهگذاری ارزشپردار آریان بهعنوان مدیر صندوق نیکوکاری «میراث ماندگار پاسارگاد» با بیان اینکه صندوقهای نیکوکارانه ایران در مقایسه با دنیا از جایگاه قابل توجهی برخوردار نیستند، گفت: دلیل اصلی این موضوع، فرهنگ جامعه است؛ به این دلیل که جامعه به کمک از طریق نهادهای نیکوکارانهای مانند صندوقهایی که تحت نظارت بازار سرمایه نیستند، کمیتهها، موسسات خیریه، مساجد، تکایا و اشخاص شناختهشده عادت کرده و امور نیکوکارانه در حالت رسمی، سازماندهیشده و تحت نظارت چندان در جامعه جا نیفتاده است. به همین دلیل کانال اصلی همچنان همان نهادها و سازمانهای سنتی است و امور نیکوکارانه بیشتر از این راه انجام میشود تا اینکه از طریق ابزارهای بازار سرمایه صورت گیرد. این استاد دانشگاه معتقد است بهترین راه تقویت فعالیت صندوقهای نیکوکارانه، فرهنگسازی است. او در این خصوص توضیح داد: سازمان بورس و اوراق بهادار، ارکان بازار سرمایه و سایر نهادها مانند قوه قضائیه، مقننه یا مجریه باید از این موضوع استقبال کنند چون تخصیص به درستی انجام میشود، کارآمد است و تخصص و شفافیت لازم را دارد. باید توجه داشت که برای اداره یک کسب و کار، «خوب بودن» کافی نیست؛ بلکه باید تخصصهای کافی در آن جمع شود و صندوقهای نیکوکارانه این تخصص را دارند. پویانفر درخصوص صندوق نیکوکاری تحت مدیریت خود گفت: امور نیکوکارانه این صندوق مربوط به امور نیکوکارانه دانشجویان و کارهای پژوهشی و آموزشی و کمک آموزشی (چه سختافزاری و چه نرمافزاری) در دانشگاه خاتم است. ترکیب داراییهای آن از نوع صندوق مختلط است؛ یعنی هم در سهم و هم در اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایهگذاری میکند. با توجه به شرایط بازار، بیشتر در اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایهگذاری شد اما در سهام هم تا حدی فعالیت شد. شفافیت صندوقهای نیکوکاری، امتیاز آنهاست سهیل پورصادقی، مدیر سبدگردانی شرکت سبدگردان کاریزما بهعنوان مدیر صندوقهای نیکوکاری «دانشگاه تهران» و «کشتی ورزش ملی ایران»، با اشاره به اینکه صندوقهای نیکوکاری عایدی خاصی برای مدیر صندوق ندارد، بیان کرد که در این صندوقها نمیتوان به دنبال کارمزد بود اما در کل، بودن این صندوقها خوب است و در همه جای دنیا چنین صندوقهایی وجود دارد. بیشتر صندوقهای نیکوکاری در دنیا به دانشگاههای بزرگ برمیگردد و در این ایران هم نخستین صندوق دانشگاهی همین صندوق دانشگاه تهران بوده است. او ادامه داد: امیدواریم صندوقهای نیکوکاری در ایران کوچک نمانند اما بیشتر منابعی که وارد آنها میشود از سوی سازمان مرتبط تأمین میشود. بهعنوان مثال عمده منابع صندوق «کشتی ورزش ملی ایران» از طرف فدراسیون کشتی و عمده سرمایه صندوق «دانشگاه تهران» از شرکت توسعه سرمایهگذاری دانشگاه تهران میآید. صندوقهای نیکوکاری در ایران تجربه چندان موفقی نبودهاند اما به هر حال باید راه بیفتند و در این مسیر، مشکلات خاص خود را دارند. مدیر سبدگردانی شرکت سبدگردان کاریزما معتقد است که صندوقهای نیکوکاری شفافیت بیشتری نسبت به بسیاری از موسسات خیریه دارند؛ چرا که صورتهای مالی برای آنها تهیه میشود و حسابرس آنها را کنترل میکند و روند مصرف منابع آنها رصد میشود. اما یکی از دلایلی که موجب شد تا این صندوقها چندان موفق نباشند، نبود تبلیغات کافی برای معرفی آنها به مردم و به دنبال آن اعتمادسازی است. صندوقهای نیکوکاری جای کار بسیار دارند پورصادقی با اشاره به تغییر نوع سرمایهگذاری صندوق دانشگاه تهران از سهام به درآمد ثابت گفت: بیشتر منابع صندوق کشتی هم در اوراق بهادار با درآمد ثابت یا سپرده بانکی است. تجربه نشان داد اینگونه سرمایهگذاری موفقتر است. سازمان بورس ابلاغیهای صادر کرده مبنیبر اینکه کف صندوقها باید ۲۰ میلیارد تومان باشد؛ این اتفاق میتواند بیفتد و چنین منابعی بعضا قابل جذب است. یکی از راهحلها این است که برای نوع سرمایهگذاری صندوقها، مدل چهارمی را علاوهبر سه نوع موجود در نظر گرفت؛ اینطور که سرمایهگذار نه اصل را ببخشد و نه فرع را. درواقع مانند صندوقهای دیگر باشد که اصل و فرع برای سرمایهگذار است. به هر حال این صندوقها در آینده رونق میگیرند و شاید آن زمان دارنده واحدهای صندوق بخواهد بخشی از منافع خود را به صندوق بدهد یا نوع دیگری از یونیت را بگیرد. به این ترتیب شاید بتوان این صندوقها را به شکل صندوقهای صنفی درآورد. او همچنین تاکید کرد که باید روی حوزههای جدید برای فعالیت صندوقهای نیکوکاری کار شود. بودن این صندوقها بهتر از نبودن آنها است اما جای کار بسیار دارد. این صندوقها شفاف و تحت نظارت هستند اما باید فرهنگسازی شود تا نیکوکاران حاضر به سرمایهگذاری در این صندوقها شوند. صندوقهای نیکوکاری برای مردم ناشناختهاند ساناز ذبیحی، کارشناس صندوق سرمایهگذاری کارگزاری سهمآشنا بهعنوان مدیر صندوقهای نیکوکاری «ورزشی پرسپولیس» و «جایزه علمی- فناوری پیامبر اعظم (ص)» با اشاره به ناآشنا بودن مردم با صندوقهای نیکوکاری گفت: برخی صندوقها مخاطب خاص خود را دارند اما بهطور کلی اگر با معرفی و تبلیغات خوب، مفهوم صندوقهای نیکوکاری در جامعه جا بیفتد، سرمایه بسیار خوبی جذب میشود که سود خوبی هم برای مدیر اجرایی ایجاد میکند. شاید یک اسپانسر نخواهد کل پول خود را ببخشد اما ترجیح دهد آن را در صندوقها مانند یک حساب قرضالحسنه بگذارد که اصل پول برایش باقی بماند اما سود آن را به جاهایی که علاقهمند است، ببخشد. در حال حاضر صندوقهای نیکوکاری چندان برای مردم جا نیفتادهاند و جای کار زیادی دارند. ذبیحی درخصوص صندوق نیکوکاری «جایزه علمی- فناوری پیامبر اعظم (ص)» گفت: جایزه علمی- فناوری پیامبر اعظم (ص) مانند یک جایزه نوبل اسلامی است که پارک فناوری وابسته به نهاد ریاست جمهوری این رویداد را برگزار میکند. هدف نیکوکاری این صندوق با درآمد ثابت، تأمین وجه برای این جایزه است که یکبار در سال ارائه میشود. او ادامه داد: هدف صندوق نیکوکاری با درآمد ثابت «ورزشی پرسپولیس» تقویت باشگاه پیشکسوتان پرسپولیس است و بیشتر، اسپانسرها و هواداران این تیم در آن سرمایهگذاری میکنند. ترکیب دارایی این صندوقها طبق امیدنامه باید حداقل ۷۰ درصد در اوراق با درآمد ثابت و سپرده بانکی باشد. مابقی هم میتواند در اوراق با درآمد ثابت یا سهام باشد اما چون صندوقهای نیکوکاری جای ریسک چندانی ندارند، بهطور معمول روی سهام مانور داده نمیشود و سعی بر این است که بیشتر در اوراق با درآمد ثابت یا سپرده بانکی سرمایهگذاری شود که نسبت این دو در بازههای زمانی مختلف و براساس سوددهی بیشتر، متفاوت است.