غايب بزرگ، بازيگر اصلي بازار نفت
در حالي كه فردا دوحه ميزبان مقامات نفتي اوپك و غير اوپك براي تصميم‌گيري در خصوص فريز نفتي هستند، بيژن نامدار زنگنه اعلام كرده است كه در اين اجلاس شركت نخواهد كرد. به گزارش TSEpress به نقل از «اعتماد»، بر اساس تصميم اتخاذ شده از سوي وزير نفت، حسين كاظم‌پوراردبيلي به نمايندگي از ايران در اين اجلاس حضور خواهد يافت. برخي كارشناسان نفتي و ناظران بين‌المللي معتقدند اعزام نماينده وزير نفت ايران به اجلاس دوحه نشان از شرط‌گذاري ايران براي همراهي با اين سياست دارد. آنچه مدير روابط عمومي وزارت نفت در خصوص موضع ايران در خصوص طرح فريز نفتي اعلام كرده است البته تا حدي اين تحليل را مورد تاييد قرار مي‌دهد. ايرنا به نقل از نعمت‌اللهي گزارش داد: وزير نفت، مواضع ايران را در گفت‌وگوهاي دوجانبه و چندجانبه با برخي همتاهاي خود در گروه توليدكنندگان نفت عضو و غير عضو اوپك مطرح كرده، ايران امضا‌كننده توافق آتي دوحه نخواهد بود و اين موضوع با درك اكثريت توليدكنندگان نفت همراه بوده است. اين نخستين باري نيست كه توليدكنندگان اوپكي و غيراوپكي براي چاره‌انديشي در خصوص وضعيت بازار گرد هم مي‌آيند. وقتي عكس‌هاي خندان وزير نفت ايران وزراي نفت ونزوئلا، عراق و قطر در تهران منتشر شد برخي چنين نتيجه گرفتند كه ايران آماده مشاركت در طرح فريز نفتي است اما كم‌كم شرط و شروط‌ها آشكار شد. ايرانِ در حال بازپس‌گيري بازارهاي نفتي شرط شروط‌هايي را براي همتايان خود گذاشت تا نشان دهد هر چند نسبت به بازار جهاني نفت و قيمت‌ها حساسيت دارد اما نمي‌تواند منافع خود را ناديده گيرد و بي‌گدار به آب بزند تا سهم بازارش در اختيار كشورهايي بماند كه در سال‌هاي دوري اجباري ايران از بازارهاي جهاني نفت، سهم ايران را از آن خود كرده بودند. چراغ اول در دوحه روشن شد، چراغ دوم در تهران. وزراي نفت عربستان، عراق، ونزوئلا و قطر در دوحه گرد هم آمدند تا بازار نفت را از مدار نزول خارج كنند. حاضران در جلسه، جز وزير نفت عربستان چند ساعت بعد راه ايران گرفتند تا تهران را راضي كنند توليد نفتش را افزايش ندهد. نشست تهران زير سايه خنده‌ها و عكس‌هاي يادگاري و تعارف‌هاي معمول بدون نتيجه خاصي پايان يافت و حالا دوحه ميزبان سومين نشست است. ايران اما نماينده وزير نفت را به اين اجلاس گسيل مي‌كند تا بتواند تلاش‌هايش براي بازپس‌گيري سهم از دست رفته بازارش را به اطلاع كشورهاي توليدكننده نفت برساند و بگويد تا وقتي حجم توليد و صادراتش به پيش از تحريم‌هاي نفتي نرسد، حاضر نيست مهر تاييدش را پاي طرح فريز نفتي بگذارد. بررسي‌ها نشان مي‌دهد حجم توليد نفت ايران پيش از تحريم‌هاي غربي، روزانه در حدود ٣ ميليون و ٦١٩ هزار بشكه در روز بود. حجم صادرات نفت ايران نيز به ٢ ميليون و ١٠٧ هزار بشكه در روز مي‌رسيد. حالا گزارش‌هاي ٦ ماهه ارايه شده از سوي بانك مركزي نشان مي‌دهد در نيمه اول سال ١٣٩٤ روزانه يك ميليون و ٥٣٤ هزار بشكه نفت از كشور صادر شده است. زنگنه ميزان صادرات نفت ايران را در حال حاضر ٢ ميليون بشكه در روز اعلام كرده است. بدترين اتفاق در بدترين روزها در حالي كه ايران قصد داشت آثار تحريم را از سر و روي اقتصادش بشويد، قيمت نفت رو به كاهش گذاشت تا تنگناي مالي به شكلي ديگر خود را نشان دهد. بررسي‌ها نشان مي‌دهد وضعيت بازار جهاني نفت در سال جاري ميلادي نيز بهبودي نخواهد يافت و از اين رو بسياري از مراكز معتبر در پيش‌بيني قيمت نفت در سال ٢٠١٦ بازنگري كرده‌اند. در حالي كه همزمان با كاهش توليد نفت ايران در بازارهاي جهاني، توليد نفت عربستان و ساير اعضاي اوپك افزايش قابل توجهي را تجربه كرده است، تلاش براي راضي كردن كشورها به همراهي با طرح فريز نفتي كليد مي‌خورد. اين به آن معناست كه هرجا هستيم بمانيم. اقدامي كه همراهي ايران را در پي نداشته است. تاثير دستپخت عربستان و روسيه بر قيمت‌ها طرح فريز نفتي از همان ابتدا دستپخت روسيه و عربستان بود. اين دو كشور با وجود تمام كشمكش‌هاي سياسي، در حوزه نفت كنار هم قرار گرفتند و به اين نتيجه رسيده‌اند كه راه مهار قيمت‌هاست. روسيه، شريك استراتژيك ايران با توجيه حراست از قيمت‌ها در كنار رقيب سنتي ايران قرار گرفته است. هر دو با وجود آنكه سياست متفاوتي را در قبال ايران در دستور كار دارند، در اين حوزه هم‌نظر و همصدا شده‌اند. مي‌خواهند ايران رضايت دهد به فريز نفتي و برنامه افزايش توليد و صادرات خود را به تعويق بيندازد. ايران اما بدون رودربايستي روي عربستان، رقيب ديرينه‌اش را زمين انداخت و شايد با تعارفات بيشتر به روسيه نيز «نه» خود را گفت. وقتي طرح فريز نفتي از سوي عربستان و روسيه مطرح شد چراغ ميهماني در دوحه روشن، قيمت‌ها در بازار جهاني اندكي افزايش يافت بلافاصله اما اظهارات مبدع اصلي طرح، يعني عربستان تب قيمت را پايين آورد. انگار هدف اصلي ايران بود، از اين رو مي‌گفتند اگر ايران رضايت ندهد، فريزي در كار نيست. اين اما تنها موضع عربستان بود چرا كه روسيه بلافاصله وارد ميدان شد و اعلام كرد: طرح فريز نفتي بدون مشاركت ايران نيز اجرايي خواهد شد. قيمت نفت در اولين واكنش به اين اجلاس با اندكي افزايش روبه‌رو و بار ديگر با كاهش مواجه شد، اين بار نيز با نزديك شدن به زمان برگزاري اين اجلاس به كمي بالاتر از ٤٠ دلار رسيد. در آخرين ساعات كاري با كاهشي اندك اين سيگنال را مخابره كرد كه چندان به اوضاع خوشبين نيست. حالا عربستان سياست با دست پيش كشيدن و با پا پس زدن را در دستور كار قرار داده است. از يك سو اجرايي شدن طرح فريز نفتي را منوط به حضور ايران مي‌كند و از سوي ديگر چمدان سفر را براي حضور در نشست بدون زنگنه در دوحه مي‌بندد بدون آنكه اشاره كند تحريم‌هاي نفتي ايران چه دستاوردهايي برايش به همراه داشته است. بررسي‌ها نشان مي‌دهد پيش از تشديد تحريم‌ها و حذف نظام سهميه‌بندي در اوپك، سهميه توليد عربستان روزانه ١/٨ ميليون بشكه و ايران ٢/٤ ميليون بشكه در روز در نظر گرفته شده بود. هرچند نظام سهميه‌بندي اوپك در سال ٢٠١١ متوقف شد و به جاي سهميه اعضا، سقف ٣٠ ميليون بشكه‌اي براي مجموع توليد نفت اوپك در نظر گرفته شد، اما نگاهي به سهميه ١/٨ ميليون بشكه‌اي عربستان در آن مقطع و مقايسه آن با توليد فعلي با حدود ٢/١٠ ميليون بشكه، به خوبي نشانگر افزايش توليد اين كشور است. در واقع ظرفيت توليد نفت ايران از ٢/٤ ميليون بشكه پيش از تشديد تحريم‌ها، در دوران تحريم به ٨/٢ ميليون بشكه كاهش يافت، اما ميزان توليد عربستان از ١/٨ ميليون بشكه در آن مقطع به ٢/١٠ ميليون بشكه در حال حاضر رسيده است. در دوره زماني ٢٠١١ تا ٢٠١٢ كه تحريم‌هاي نفتي عليه ايران وضع و روند كاهش قيمت‌ها آغاز شد، عربستان از فرصت استفاده كرد و ميزان توليد خود را به طور قابل توجهي افزايش داد. در نتيجه افزايش توليد عربستان مازاد حدود دو ميليون بشكه‌اي در بازارهاي جهاني نفت شكل گرفته و قيمت‌ها از بالاي بشكه‌اي ١٠٠ دلار به حدود ٣٠ دلار سقوط كرد. نكته جالب توجه در اين ميان اظهارنظر الكساندر نواك، وزير انرژي روسيه است كه يك روز پيش از تاييد رسمي عدم حضور زنگنه در اين اجلاس گفته است: «توافق بر سر فريز نفتي ممكن است بدون مشاركت ايران بين كشورهاي توليدكننده نفت به دست آيد. همه‌چيز ممكن است، زيرا اين يك سند باز است، هر كسي كه مي‌خواهد به آن بپيوندد به آن خواهد پيوست؛ آنهايي كه نمي‌خواهند به توافق فريز نفتي بپيوندند، كسي آنها را وادار به پيوستن نخواهد كرد.» دوحه حالا به كانون رايزني‌هاي داغ نفتي بدل شده است. مي‌خواهند كاري كنند تا نفت مهار شود و بيش از اين خود را به آتش نكشد. قيمت نفت در بازارهاي جهاني نيز در اثر پيشداوري‌ها اندكي كاهش را تجربه كرد. پيشداوري‌ها بر اين استوار بود كه تغييري رخ نمي‌دهد. شايد استناد آنها كه منفي به ماجرا مي‌نگرند، ريشه در نحوه برخورد عربستان، بزرگ‌ترين توليدكننده نفت اوپك با ماجرا داشته باشد. برخي سرمايه‌گذاران فريز احتمالي توليد را مقدمه‌اي براي كاهش توليد در اواخر امسال مي‌دانند، در حالي كه برخي ديگر مي‌گويند چنين اقدامي تاثيري در كاستن از مازاد عرضه در بازار نخواهد داشت. عربستان بارها اجراي طرح فريز نفتي را منوط به حضور ايران كرده است. پيش از اين نيز چنين اظهاراتي از سوي مقامات عربستان سبب كاهش قيمت نفت در بازارهاي جهاني شده بود. بر اساس طرح فريز نفتي، توليدكنندگان نفت ميزان توليدات خود را براي افزايش قيمت نفت در بازار كاهش خواهند داد. اين در حالي است كه ايران تا پيش از اين سهم خود از بازار را از دست داده و بارها اعلام كرده بود كه بعد از لغو تحريم‌ها توليد و صادرات نفت رابراي بازپس‌گيري سهمش افزايش خواهد داد و طرح فريز نفتي خلاف اين تصميم اعلام شده ايران است. به نظر مي‌رسد ايران، غايب بزرگ نشست دوحه، مهم‌ترين بازيگر گعده نفتي‌ها باشد. در حالي كه توليدكنندگان اوپكي و غير اوپكي در پايتخت قطر گرد هم مي‌آيند نگاه‌ها به تهران دوخته شده است. بازيگر غايب سرنوشت بازار نفت را در دست دارد.
